دیرینه‌شناسی کرامات صوفیان؛ مطالعۀ موردیِ «طعام اندک و اِطعام بسیار»

نوع مقاله : پژوهشی -نظری اصیل

نویسنده
داوود پورمظفری
دانشگاه شهید چمران اهواز
چکیده
بخش بسیاری از مناقب‌نامه‌های صوفیان به بیان کرامت‌های پیران تصوف اختصاص دارد. هدف این مقاله آن است که از منظر دیرینه‌شناسی، نظام‌های حقیقت و گزاره‌های معنابخش به امر خارق عادت را در مناقب­نامه­های صوفیان، مناقب‌نامه‌های شیعی، سیره‌های نبوی، عهد جدید و عهد عتیق به‌دست دهد. نگارنده در پژوهش حاضر فقط با تمرکز بر یکی از کرامات صوفیان با عنوان «طعام اندک و اِطعام بسیار»، امر خارق عادت را در گفتمان‌های مختلف، از عهد عتیق تا متون صوفیانۀ قرن هشتم هجری، مطالعه کرده و کوشیده است تا گزاره‌های معنابخش به امر خارق عادت را معرفی کند. نویسنده هرچند کانون توجه خود را بر یکی از کرامت­های صوفیان قرار داده، از مطالعۀ کلان‌نگرانۀ امر خارق عادت غافل نبوده است. از نظرگاه دیرینه­شناسی، «تأیید آسمانیِ» پیران تصوف اندیشۀ نهفته­ای است که در پشت اَعمال خارق عادت جای گرفته است. امر خارق عادت در مناقب­نامه­های شیعی به‌مثابه «ولایت و تداوم جانشینی پیامبر اسلام»، در سیرت‌نامه‌های نبوی به­منزلۀ «برتری پیامبر اسلام و دین او» بر سایر انبیا و ادیان و در عَهدَین به­عنوان نشانۀ «مؤیِد نبوت» پدیدار می‌گردد. این مقاله نشان می­دهد که امر خارق عادت در گذر زمان پدیده‌ای یک‌پارچه و ثابت نبوده و همواره در فضای حاکم بر گفتمان‌های مختلف معانی تازه‌ای به آن افزوده شده است؛ دیگر اینکه کرامات صوفیان بیش از آنکه نتیجۀ دخل‌و‌تصرف در امر واقع و عینی باشد، مولود روابط بینامتنی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله English

The Archaeology and Genealogy of Miracle of Saints: A case study of the on “little food and infinite feeding”

نویسنده English

Davood Poormozaffari
Shahid Chamran University of Ahvaz
چکیده English

Manâqibs of Sufis (Hagiography) contain abundant stories that have been allocated to express wonder’s Sufis. The task of the article is an archeological approach to indicate regimes of truth in Manâqibs of Sufis, Shiite of Mânaqibs, the Prophet’s hagiography, the New Testament and the Old Testament. Then it reveals the rule of miracle of God is the hidden idea on the miracle of the saints. Miracles appears as a real continuance for the Prophet’s successors as a priority of the Prophet and his religious to other prophets and their religious. It also appears as a sign to confirm for prophethood. Having an affirmation of God and the claim of doing wonders puts Sufism in relations of power. It associates Sufism onto secular sides of social life being well-known to deny.

کلیدواژه‌ها English

Miracle of the saints
sufism
archaeology
Genealogy
ابن‌ بزاز اردبیلی [قرن 8ق.]. (1373). صفوه‌الصفا. تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. ناشر: مصحح.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن‌علی [ف.597 ق.]. (1381). تلبیس ابلیس. ترجمة علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
آگامبن. جورجو. (1394). نشانگر همۀ چیزها. ترجمۀ علی فردوسی. تهران: نشر دیبایه.
الباعونی، شمس‌الدین ابی‌البرکات محمدبن احمد [ف.871؟ق.]. (1415ق.). جواهر‌المطالب. تحقیق محمدباقر المحمودی. قم: مجمع احیاء الثقافه الاسلامیه.
بخاری، صلاح‌بن مبارک [ف.793ق.]. (1371). انیس‌الطالبین و عده‌السالکین. تصحیح خلیل ابراهیم صاری به کوشش توفیق سبحانی. تهران: انتشارات کیهان.
بوشنجی، شیخ ابوالحسن ‌بن الهیصم [7ق.؟]. (1384). قصص‌الانبیا. ترجمۀ محمد بن اسعد بن عبدالله تستری. تصحیح سید عباس محمدزاده. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
البیهقی، ابی‌بکر احمدبن الحسین [384-58ق.]. (1405ق.). دلائل‌النبوه و معرفه احوال صاحب الشریعه. توثق اصوله و خرج حدیثه و علّق علیه عبدالمعطی قلعجی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
پورمظفری، داوود. (1396). «کلان‌ساختار مقامات‌های صوفیان و نقش ایدئولوژیک آن». فصلنامۀ نقد ادبی. سال10، شمارۀ37. صص29-58.
ترمذی، محمدبن‌عیسی [209-279ق.]. (1383). شمائل‌النبی. ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی.
التمیمی المغربی، القاضی نعمان [ف.363ق.]. (1423ق.). المناقب و المثالب، تحقیق حاجر بن أحمد العطیّه. بیروت: الأعلمی.
ثروت، منصور. (1389). «کشف و کرامات و خوارق عادات». تاریخ ادبیات. شمارۀ65. صص21-38.
الجوینی الخراسانی، ابراهیم‌بن محمد [من أعلام القرن السابع و الثامن]. (1400ق.). فرائدُ‌السمطین. حقّقه و عَلّق علیه محمدباقر المحمودی. بیروت: مؤسسه المحمودی للطباعه.
خرگوشی، ابوسعید [ف.407ق.]. (1361). شرف‌النبی. ترجمۀ نجم‌الدین محمود راوندی. تصحیح محمد روشن. تهران: انتشارات بابک.
دشتی، علی. (1384). پردة پندار. تهران: انتشارات زوّار.
رادمنش، عطا محمد و امیرحسین همتی. (1390). «خوارق عادات و انواع آن در تصوف اسلامی». عرفانیات در ادب فارسی. شمارۀ6. صص10-48.
رازی، ابوالفتوح [ف.554ق.]. (1375). روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر القرآن. ج4. تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
الراوندی، قطب‌الدین [ف.573ق.]. (1409ق.). الخرائج و الجرائح. باشراف الحاج السید محمدباقر نجل المرتضی. قم: موسسه الامام المهدی.
شهبازی، ایرج و علی‌اصغر ارجی. (1387). سُبع هشتم. قزوین: سایه‌گستر.
شیری، قهرمان. (1390). «کرامات تخیلی در تصوف». فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی. سال19. شمارۀ7. صص63-106.
شیعی سبزواری، ابوسعید حسن‌بن حسین [قرن 8ق.]. (1378). راحه‌الأرواح. تصحیح محمد سپهری. تهران: اهل قلم با همکاری انتشارات میراث مکتوب.
طاهری‌ عراقی، احمد. (1382). «سرگذشت‌نامه‌های اسلامی: سیره، رجال، تراجم» در یادگار طاهر (مجموعۀ مقالات). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
طبری، عماد‌الدین [قرن 7ق.]. (1379). مناقب‌الطاهرین. تحقیق حسین درگاهی. تهران: رایزن.
طبری، محمدبن‌جریر [224-310ق.]. (1363). تاریخ طبری، ج3، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
الطوسی، عماد‌الدین ابی‌جعفر المعروف به ابن‌حمزه [من اعلام القرن السادس]. (1412ق.). الثاقب فی المناقب. تحقیق نبیل رضا علوان. قم: موسسه انصاریان.
عهد جدید. (1387). ترجمۀ پیروز سیار. تهران: نشر نی.
عهد عتیق: کتاب‌های تاریخ (1397). ترجمۀ پیروز سیّار. تهران: هرمس و نشر نی.
غزنوی، سدیدالدین محمد. (1388). مقامات ژنده پیل. به اهتمام حشمت مؤید. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فوکو، میشل. (1390). تئاتر فلسفه. ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.
ـــــ‌. (1392). دیرینه‌شناسی دانش. ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.
قصص‌الانبیا [قرن7ق.؟]. (1363). از مؤلّفی ناشناس. تصحیح فریدون تقی‌زادۀ طوسی. مشهد: باران.
الگنجی الشافعی، محمدبن یوسف [ف.658ق.]. (1404ق.). کفایه‌الطالب فی مناقب علی‌بن ابی‌طالب. تحقیق محمد هادی الأمینی. طهران: دار احیاء تراث اهل‌البیت.
مجلس در قصۀ رسول [قرن6ق.؟]. (1390). از مؤلّفی ناشناخته. تصحیح محمد پارسانسب. تهران: میراث مکتوب.
محمدبن منوّر. (1386). اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید [357ـ440ق.]. تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: آگاه.
محمدبن‌اسحاق [ف.151ق.]. (1377). سیرت رسول‌الله. به روایت ابن‌هشام [ف.213ق.]. ترجمه و انشای رفیع‌الدین اسحاق‌بن محمد همدانی. 2جلد. تصحیح اصغر مهدوی. تهران: خوارزمی.
مشایخی، عادل. (1395). تبارشناسی خاکستری است. تهران: ناهید.
مقامات [زین‌الدین ابابکر] تایبادی [ف.791ق.]. (1382). از مؤلّفی ناشناس. تصحیح سید علاء‌الدین گوشه‌گیر. دزفول: انتشارات افهام.
مناقب اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر کرمانی [ف.635ق.]. (1347). از مؤلّفی ناشناس. با تصحیح و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. (1382). کشف‌الاسرار و عده‌الابرار. تصحیح علی‌اصغر حکمت. تهران: امیرکبیر.
نوشته بر دریا [مقامات خرقانی]. (1384). تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.
نویا، پل. (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمۀ اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
نیشابوری، ابوبکر عتیق [قرن 5ق.]. (1392). قصص قرآن (برگرفته از تفسیر ابوبکر عتیق نیشابوری مشهور به سورآبادی). به اهتمام یحیی مهدوی. تهران: خوارزمی.
واقدی، محمدبن عمر [130-207ق.]. مغازی. ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
نقد ادبی
دوره 11، شماره 42
شهریور 1397
صفحه 53-83