راهبری نقد در دوران مدل‌های زبانی بزرگ (دربارۀ نقد و داوری علمی در عصر هوش مصنوعی و پیشنهاد یک چارچوب)

نوع مقاله : جُستار کوتاه

نویسنده
دانشجوی دکتری رشتۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
10.48311/lcq.2025.117474.82714
چکیده
اهلیان قلم، غالباً به این انگاره باور دارند: «تألیف مستقل»؛ یعنی آدمی در فرایند خلق معنا شریکی برنمی‌تابد. البته برخی، تأثیر و تأثر متن‌ها را بر هم گوش‌زد کرده و شکافی در این انگاره درانداخته‌اند که هرچه هست بینامتنیت است. با این حال، هم‌چنان اتفاق‌نظری درمورد «انسانی‌بودن» این تألیف وجود دارد. درواقع انسان/انسان‌ها در تألیف خودبسندگی دارند. پس ابزارها چه؟ قلم، کاغذ، صفحه‌کلید، نمایشگر و... در میان این تألیفِ خودبسنده چه می‌کنند؟ اندام‌های بسط‌یافتۀ بیرونی ما هستند؟ اگر چو چشم و گوش، با ما همکاری نکنند و چشم و گوش ما نباشند چه؟ موش‌واره را تکان می‌دهیم و جابه‌جا نمی‌شود، جوهر خودکار تمام می‌شود، قلم می‌شکند، ویرایشگر word بالا نمی‌آید، جست‌وجوگر گوگل درحال به‌روزرسانی ا‌ست و...، در چنین وضعیتی که ابزارها با ما همکاری نمی‌کنند، تألیف چگونه می‌تواند تحقق یابد؟
از نخستین خط‌های سنگ‌نبشته‌ها که دست و چوب و آهن و سنگ در آفرینش معنا شریک بودند، تا قلم که اندیشه را در مسیر خطی خود هدایت می‌کرد، و از ماشین چاپ که با دگرگون‌ساختن اقتصاد کلام، مفهوم حق تألیف را ایجاد کرد تا امروز که مدل‌های زبانی بزرگ هوش مصنوعی در تولید و ارزیابی نوشته‌ها مشارکت می‌کنند، ما شاهد «هم‌مؤلفی انسان و ابزار» و تحولی مداوم در نحوۀ توزیع عاملیت میان این دو بوده‌ایم. اگر چنین است، پس چگونه در طول سالیان دراز، کم‌تر متوجه آن شده‌ایم‌؟ در یک سهل‌انگاری تاریخی به‌سر می‌برده‌ایم یا همواره با تسامح واژۀ تألیف را به کار بسته‌ایم؟ آیا بسیط‌بودن ابزارها باعث شده از عاملیت آن‌ها چشم‌پوشی کنیم‌؟ و نیازمند ظهور ابزارهایی پیچیده بودیم که بتوانند به کنش ما واکنشی حساب‌شده دهند، و بدین‌طریق ما را متوجه خود کنند؟ هرچه هست، گستره و اثر ابزارهای دیجیتال به سطحی رسیده که دیگر نمی‌توان مرز مشخصی میان عاملیت انسانی و ابزارش (در این‌جا ماشین) ترسیم کرد. این وضعیت که نشان از گذار «انسان چاپی»1 (=انسان در دوران تسلط پارادایم چاپ) به «انسان پساچاپ» (انسان در دوران تسلط پارادایم دیجیتال) دارد، بحران‌ها و چالش‌های متعددی پیش روی ما قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

Orchestrating Critique in the Era of Large Language Models (On Scientific Review and Peer Review in the Age of Artificial Intelligence: A Framework Proposal)

نویسنده English

Morteza Anabestani
A PhD candidate in Persian Language and Literature at Ferdowsi University of Mashhad
چکیده English

This paper examines the fundamental transformations in the concepts of critique and scientific peer review in the era of large language models. By introducing the concept of transition from "print human" to "post-print human," the author demonstrates how the emergence of artificial intelligence has blurred traditional boundaries between human and machine agency in the production and evaluation of meaning. The paper first explores the notion of "independent authorship" and the historical role of tools in the meaning-creation process, then shows how in the digital age, with the emergence of "cognitive assemblage" between human and machine, the traditional concept of scientific peer review faces a crisis. Using the metaphor of river and mill, the author explicates the inherent limitations of language models—including their inability to grasp "significance," structural biases, and generation of "plausible falsehoods." Finally, a four-stage framework for "orchestrating critique" is proposed, comprising: machine agent recognition, human agent skepticism, humanizing cognition, and meta-evaluation of evaluation itself. This framework is built on "constructive distrust" and requires establishing an institutional system with evolutionary collective memory capabilities and preservation of epistemological diversity, transforming the reviewer from a solitary critic into an orchestrator of a complex network of meaning production.

کلیدواژه‌ها English

ArtificalLarge Language Models (LLMs)
AI-assisted Peer Review
Orchestrating Critique
Cognitive Assemblage
Writing with Artificial Intelligence