مطالعه تطبیقی مفهوم مرگ و جاودانگی در شعر و سینما (مورد مطالعه: شعر فروغ و سینمای تارکوفسکی)

نوع مقاله : پژوهشی -نظری اصیل

نویسنده
دانشگاه شیراز
چکیده
در این مقاله، با مطالعه ارتباط ادبیات و سینما، یکی از حوزه‌های غنی و پرمایۀ ادبیات تطبیقی نوین، مفهوم هراس از نیستی و مرگ و جست‌وجوی نامیرایی بررسی شده است. یافتن مضمون و بن‌مایه‌ای مشترک بین آثار هنری در فرهنگ‌ها و زبان‌ها و زمان‌های متفاوت می‌تواند از یک سو نشانه‌ جهان‌شمول بودن این مضمون باشد و از سوی دیگر این امکان را فراهم می‌آورد تا بازنمود آن در هنرهای مختلف مقایسه شود. هنرمندان به کُنه این دغدغه جهانی پی برده و آن را در آثارشان به‌نمایش گذاشته‌اند. هراس از مرگ، به‌عنوان مضمونی جهانی، در آثار هنرمندان مختلف خود را نشان می‌‌دهد که درعین تشابهات کلی، تفاوت‌هایی نیز دارند. به‌گفتۀ نظریه‌پردازان حوزۀ روان‌شناسی، ازجمله زیگموند فروید، اتو رنک و ارنست بِکر، ترس از رها شدن و درپی آن ترس از الفت نشانه‌های ترس روان‌فرسا از مرگ است که به گریز از ایجاد ارتباط جنسی و نهایتاً خلق همزاد، به‌عنوان موجود تضمین‌کننده جاودانگی انسان، منجر می‌شود. این مقاله به بررسی این مقوله‌ها در اشعار فروغ فرخزاد و فیلم «نوستالژیا» اثر آندری تارکوفسکی، شاعر و کارگردان معروف روسی ‌پرداخته است. در این تحقیق، با بهره‌گیری از نظریه‌های جدید ادبیات تطبیقی نشان داده شده که این دو هنرمند بدون هرگونه اثرپذیری از همدیگر، به‌طور همسان هراس از مرگ و آرزوی جاودانگی را در دو رسانه مختلف، شعر و سینما، بیان کرده‌اند. در اشعار فروغ فرخزاد، تمرکز بر دو کتاب شعر آخرش (تولدی دیگر و ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد) بوده است؛ فروغ در این دو کتاب هراس از مرگ و میل به جاودانگی را همچون حقیقتی جهانی به‌تصویر کشیده است. «نوستالژیا» نیز جزو آخرین آثار آندری تارکوفسکی است که همین مضمون را در قالب فیلم به‌نمایش گذاشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

A Comparative Study of the Concept of Death and Immortality in the Poetry of Forugh Farrokhzād and Andrei Tarkovsky's Nostalghia

نویسنده English

Roghaye Bahadori
Shiraz University
چکیده English

This paper is a comparative study of a modern Persian poet, Forugh Farrokhzād (1935-1967), and a Russian film-maker, Andrei Tarkovsky (1932- 1989). The works of two artists, from two different cultures, across time and space, have been chosen to demonstrate their morbid fear of death and their search for immortality. Following the postulates of comparative cultural studies, as developed by Steven Totosy de Zepetnek, the objective of this search is to find interrelations between two different production of art, namely poetry and film, as communicative acts. To quote Totosy in "the New Humanities," this study "is performed in a contextual and relational construction and with a plurality of methods and approaches…" (60).

Benefiting from the main tenets of comparative literature, cultural studies and psychoanalysis, this research show how the concept thanatophobia and the quest for immortality are treated in the artistic works of Forugh Farrokhzād and Andrei Tarkovsky. In Forugh's poetry, the focus would be on her last two collections of poems, Tavalodi Digar [Another Birth] and Imanan Biāvarim be Āghāz Fasle Sard [Let Us Believe in the Beginning of the Cold Season], in which she illustrates the temporality of life and the urge to be remembered. In Nostalghia, Tarkovsky creates characters like Andrei Gorchakov, the Russian researcher, and Domenicos, the Italian who wants to save the world by sacrificing. Andrei lives his death and joins eternity. This intercultural and interdisciplinary study shows how one can owercom the fear of death by substituting the moral time for the actual time.

کلیدواژه‌ها English

Comparative literature
fear of death
urge for immortality
Forugh Farrokhzād
Andrei Tarkovsky
الف:فارسی
احمدی، بابک. (1382). امید بازیافته. تهران: نشر مرکز.
دستغیب، عبدالعلی. (1346). «جنبه‌های دوگانة عشق و بیم زوال». جاودانه زیستن، در اوج ماندن. (1372). بهروز جلالی (ویراستار). تهران: انتشارات مروارید. 336-327
زرین‌کوب، حمید. (1358). «درونمایه‌های شعر فروغ». جاودانه زیستن، در اوج ماندن. (1372). بهروز جلالی (ویراستار). تهران: انتشارات مروارید. 329-312.
شاملو، احمد. (1376). مرثیه‌های خاک. «مرثیه». شعر زمان ما (1). محمد حقوقی. تهران: انتشارات نگاه.
صنعتی، محمد. (1381). زمان و نامیرایی در سینمای تارکوفسکی. تهران: نشر مرکز.
فروغ فرخزاد. (1347). تولدی دیگر. چاپ سوم. تهران: انتشارات مروارید.
---------- (1368). مجموعه اشعار فروغ. چاپ اول. آلمان غربی: انتشارات نوید.
عنایت، محمود. (1355). «شجاعت یا پرده‌دری». جاودانه زیستن، در اوج ماندن. (1372). بهروز جلالی (ویراستار). تهران: انتشارات مروارید. 609-607.
مشرف آزاد تهرانی، محمود (م. آزاد). (1384). پریشادخت شعر. جلد اول. تهران: نشر ثالث.
نوری‌علاء، اسماعیل. «سیری در سه منزل تا مرگ». جاودانه فروغ فرخزاد. (1347). امیر اسماعیلی و ابولقاسم صدارت (ویراستار). تهران: انتشارات مرجان. 229-201.
هدایت، صادق. (1313). ترانه‌های خیام. تهران: نشر تدبیر. با تلاش رنوا راسخ.
معتمدی، غلامحسین. (1386). انسان و مرگ. ویراست دوم. تهران: نشر مرکز.
مصاحبۀ سیروس طاهباز با فروغ فرخ زاد (1343). م. آزاد. پریشادخت شعر. (1384). تهران: نشر ثالث. 285-259.
از نامه‌های فروغ. (1345). جاودانه زیستن، در اوج ماندن. (1372). بهروز جلالی (ویراستار). تهران: انتشارات مروارید. 65-60.

ب: انگلیسی
Becker, Ernest. (1975). The Denial of Death. New York: The Free Press.
Feifel, Herman. (159). The Meaning of Death. "Attitude Toward Death in Some Normal and Mentally Ill Population". New York: McGraw-Hill Book Company.
Freud, Sigmund. (1926). “Inhibitions. Symptoms And Anxiety l”. The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud. Vol. 19.
------------- (1925). “Thoughts for the Times of War and Death”. The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud. Vol. 14.
Ghanoonparvar, M.R. (1988). "Another Reading of 'Another Birth'". M.C. Hillmann (ed). Forugh Farrokhzad, A Quarter-century Later. 79-89.
Hillmann, Michael c. (1987). ALonely Woman: Forugh Farrokhzad and Her Poetry. An Original Co-Publication: Three Continent Press and Mage Publishers
Iacovino, Velia. (1983). "My Cinema in a Time of Television". Andrei Tarkovsky Interviews. John Gianvito (ed) (2006). University Press of Mississippi/ Jakson. 97- 103.
Johnson, Vida T., Petrie Graham. (1994). The Films of Andrei Tarkovsky: A Visual Fugue. Bloomington: Indiana University press.
Milani, Farzaneh. (1988). "Nakedness Regained: Farrokhzad's Garden of Eden". M.C. Hillmann (ed). Forugh Farrokhzad, A Quarter-century Later. 91-104.
Rank, Otto. (1941). “The Double as Immortal Self”. Beyond Psychology. New York: Dover Publications. 62-101.
Remak, Henry. (1971). “Comparative Literature, Its Definition And Function”. Comparative Literature Method and Perspective. Newton P. Stallknecht, and Horst, Frenz (Ed). Carbondale: Southern Illinois University Press.
Tötösy de Zepetnek, Steven. (1998). Comparative Literature: Theory, Method Application. Atlanta: Rodopi.
Tyson, Lois. (2006). Critical Theory Today. New York: Routledge.
Wahl, Charles W. (1959). "The Fear of Death". The Meaning of Death. Herman Feifel (Ed). New York: McGraw-Hill Book Company.
Živković, Milica. (2000). “The Double as the ‘Unseen’ of Culture:Toward a Definition of Doppelganger”. Linguistics and Literature. Vol.2, 7 121 – 128.