نقد ادبی در نخستین مطبوعات ایران

نوع مقاله : مقاله مروری تحلیلی

نویسندگان
1 دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی
2 دکترای زبان و ادبیات فارسی
چکیده
نقد ادبی که در گذشته بدون داشتن معیاری علمی و مشخص بیشتر در قالب نقد الفاظ و معانی اثری ادبی مطرح بود، از دورۀ قاجار و به‌ویژه پس از نهضت مشروطه در اثر عواملی همچون امنیت و رفاه نسبی، تشویق شاعران درباری، میل به تجدد، رواج نهضت ترجمۀ آثار ادبی، رونق کار انجمن‌های ادبی و انتشار روزنامه‌ها و مجلات متعدد، با رویکردی جدید و علمی‌تر در، مقایسه با گذشته، مورد توجه منتقدان و محققان قرار گرفت. از آنجا که مطبوعات در این دوره در راستای تنویر افکار عمومی نقشی بسزا ایفا می‌کردند، در زمینۀ گسترش نقد ادبی با درج مقالات متعدد از نویسندگان منتقد نیز بسیار تأثیرگذار بودند و به عاملی مهم در رواج روحیۀ انتقادی و تألیف آثار برجستۀ ادبی تبدیل شدند. در این مقاله به‌شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی و با مرور این نوع مقالات در نخستین مطبوعات ایران، انتقادات ادبی برمبنای موضوع آن‌ها در سه حوزۀ «بحث‌های نظری دربارۀ نقد»، «نقد یک جریان یا نوع ادبی» و «نقد آثار ادبی» مشخص شده است تا نخستین تلاش‌ها در راستای ارائۀ مفهومی صحیح از نقد علمی و جهت‌گیری‌های منتقدان ادبی در این سه حوزه و درنتیجه نقش آن‌ها در گسترش نقد علمی و عملی در دوره‌های بعد مورد بررسی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

Literary Criticism in the First Iranian Press

نویسندگان English

Mohammad Reza Hajaghababaei 1
samane abbasi 2
1 phd of literature and persian language in allame tabatabi university
2 student of literature and persian language in semnan university
چکیده English

In the literary tradition of Iran, literary criticism was never conducted in a systematic wayand what remains bearing the title of “criticism” is mostly the result of the critic’s impression of the text which, instead of having a scientific approach, relies mostly on their literary taste. Starting from the end of Qajar period and with the various cultural and social developments at the time, criticism also experienced changes and literary critics attempted to involve scientific perspectives in their criticisms more and to avoid impression-based and idiosyncratic criticism. A growing number of press were utilized by literary critics of the time to publish their critical articles. Literary critiques published in the first Iranian press can be classified into three categories, namely theoretical discussions about literary criticism, criticism of a literary genre or trend, and criticism of literary works. In theoretical discussions, the critics elaborated on the literal and terminological definition of literary criticism and its purpose, and, outlining the necessary characteristics of a literary critic, focused on the relativeness of criticism, explaining its types, and role of the press in promoting literary criticism. In articles that focused on a particular literary genre or trend, criticism of modernists as well as of the research into literary works, and discussion of the nature of poetry and novel are more prominent. In criticisms of literary works, in addition to the content and verbal and literary features of the works, the critics sometimes focused on the moral and personal characteristics of the authors as well.

کلیدواژه‌ها English

Literary criticism
Approaches to criticism
Iranian press
1. ابرقویی، (1319). «شعر»، مجلۀ فرنگستان، سال هفدهم، شمارۀ 1831 و 1832.
2. آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1351). مقالات، گردآوردۀ باقر مؤمنی، تهران: آوا.
3. افشار، محمود (1304). «اقتراحات و انتقادات »، مجلۀ آینده، سال اول، شمارۀ 5.
4. اقبال آشتیانی، عباس (1297). «انتقاد ادبی»، مجلۀ دانشکده، سال اول، شمارۀ 4.
5. ال‌گرین، ویلفرد و دیگران (1370). راهنمای رویکردهای نقد ادبی، ترجمۀ زهرا میهن‌خواه، تهران: اطلاعات.
6. امامی، نصرا... (1385). مبانی و روش‌های نقد ادبی، چ3، تهران: جامی.
7. بارت، رولان (1389). نقد و حقیقت، ترجمۀ شیرین‌دخت دقیقیان، چ5، تهران: نشر مرکز.
8. بازیگوش (1313). «خاله‌چادری‌های ادبیات»، روزنامۀ شفق سرخ، سال سیزدهم، شمارۀ 2808.
9. بدیع، محمدحسن (1294). «یک مناظرۀ ادبی»، مجلۀ ایرانشهر، سال سوم، مشارۀ6.
10. برسلر، چارلز (1389) درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی، ترجمۀ مصطفی عابدینی‌فرد، تهران: نیلوفر.
11. بشردوست، مجتبی (1390). موج و مرجان: رویکردهای نقد ادبی در جهان جدید و سرگذشت نقد ادبی در ایران، تهران: سروش.
12. بهار، محمدتقی (1297). «شعر خوب»، مجلۀ دانشکده، سال اول، شمارۀ 6 و 7.
13. ........................... (1309). «مکتوب»، مجلۀ آرمان، سال اول، شمارۀ6 و 7.
14. بی‌نام (1302). «نویسنده‌های دیمی»، روزنامۀ شفق سرخ، سال دوم، شمارۀ 50 و 53.
15. ت، ا (1313). «از خوانندگان پیمان»، مجلۀ پیمان، سال اول، شمارۀ 16.
16. تماشاچی (1310). «انتقاد از تماشاچی»، روزنامۀ شفق سرخ، سال دهم، شمارۀ 1764.
17. خراسانی، بدیع‌الزمان (1309). «انتقادات بر حواشی چهارمقاله»، مجلۀ آرمان، سال اول، شمارۀ 4 و 5 .
18. دشتی، علی (1304). «در میان پیغمبرها جرجیس»، مجلۀ آینده، سال اول، شمارۀ9.
19. دولت‌آبادی، یحیی (1306). «انتقاد صحیح و منزه»، مجلۀ آینده، سال دوم. شمارۀ 4.
20. ............................... (1304). «جواب مقالۀ در میان پیغمبرها جرجیس»، مجلۀ آینده، سال اول، مشارۀ 10.
21. دهقان کرمانی، احمد (1304). «نثرنویسان انقلابی»، مجلۀ آرمان، سال ششم، شمارۀ 1.
22. ......................... (1304). «ادبیات حبابی»، مجلۀ ارمغان، سال ششم، شمارۀ 1.
23. دهقانی، محمود (1380). پیشگامان نقد ادبی ایران، تهران: سخن.
24. زرین‌کوب، عبدالحسین (1389). نقد ادبی، جستجو در اصول و روش‌ها و مباحث نقادی در تاریخ نقد و نقادان، چ9، تهران: امیرکبیر.
25. رضازاده شفق، صادق (1301). «انتقادهای ادبی»، روزنامۀ شفق سرخ، سال اول، شمارۀ19.
26. رضوانی، سعید (1393). بنیانگذاران نقد ادبی در ایران. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
27. سیاح، فاطمه (1312). «کیفیت رمان»، روزنامۀ ایران، سال 18، شمارۀ 4300 و 4301.
28. شمیسا، سیروس (1388). نقد ادبی، چ3، تهران: میترا.
29. شیرازپور پرتو، علی (1309). «انتقادات آرمان»، مجلۀ آرمان، سال اول، شمارۀ 4 و 5.
30. صدارت، ع (1314). «به نام بزرگواری حافظ»، مجلۀ مهرگان، سال اول، شمارۀ 7.
31. صدیقی (1314). «بدآموزی‌های خیام»، مجلۀ پیمان، سال دوم، شمارل 6.
32. فرزانه‌یزدی، ابوالقاسم (1314). «حافظ و مخالفین او»، مجلۀ باختر، سال دوم، شمارۀ 11.
3‌ه قاسمی، سید فرید (1383). رویدادهای مطبوعاتی ایران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
34. ................................ (1394). تاریخ مطبوعات ایران، تهران: ثانیه.
35. ................................ (1394). مطبوعات ایران در قرن بیستم، تهران: قصه.
36. کسروی تبریزی، احمد (1313). «شعر در پیمان»، مجلۀ پیمان، سال اول، شمارۀ 10.
37. ....................................... (1313). «شعر در ایران»، مجلۀ پیمان، سال اول، شمارۀ 17.
38. ..................................... (1312). «چرا دانا دروغ پردازد یا به خواندن دروغ عمر خود را تباه سازد»، مجلۀ پیمان، سال اول، شمارۀ 1.
39. ..................................... (1314). «در پیرامون شعر و صوفیگری»، مجلۀ پیمان، سال دوم، شمارۀ 4.
40. کیانوش، محمود (1354). قدما و نقد ادبی، تهران: رز.
41. محبتی، مهدی (1381). «عقلانیت قومی و تأثیر آن بر شیوه‌های نقد ادبی در ایران»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شمارۀ 64.
42. ......................... (1384). «بررسی و تحلیل انتقادی دیدگاه‌های ادبی رادویانی در ترجمان البلاغه»، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دورۀ 3، شمارۀ 4.
43. مسعود، محمد (1311). «کدام بهتر است»، روزنامۀ شفق سرخ، سال یازدهم، شمارۀ 2294.
44. مشتاق‌مهر، رحمان. باقی‌نژاد، عباس (2011). «مشروطیت ایران و نقد ادبی»، Constitution and Literary criticism.
45. میکده، روح‌ا... (1311).«تفریحات شب- در تلاش معاش»، روزنامۀ شفق سرخ، سال یازدهم. شمارۀ 2256.
46. نفیسی، سعید (1304). «لامعی گرگانی»، مجلۀ آینده، سال اول، شمارۀ 6.
47. ........................ (1311) «لعنت‌نامه»، روزنامۀ کوشش، سال دهم، شمارۀ 1895.
48. ........................ (1311). «لعنت‌نام»، روزنامۀ کوشش، سال دهم، شمارۀ 1897.
49. نوروز، علی (1303). «جیجک علیشاه و رستم و سهراب»، مجلۀ فرنگستان، سال اول، شمارۀ 11 و 12.
50. وحید دستگردی، حسن (1300). «ادیب کیست»، مجلۀ ارمغان، شمارۀ دوم، سال 3.
51. ............................. (1302). «شعر طبیعی شعر مصنوعی»، مجلۀ ارمغان، سال چهارم، شمارۀ 3 و 4.
52. ............................ (1301). «انتقاد شعر»، مجلۀ ارمغان، سال سوم، شمارۀ 2.
53. یاسمی، رشید (1301). «طرز انتقاد»، روزنامۀ شفق سرخ، سال اول، شمارۀ 18 و 21.
54. ................... (1301). «تجدد ادبی»، روزنامۀ شفق سرخ، سال اول، شمارۀ 55 و 56.
55. ................. (1294).«تقلید ادبی، لیلی و مجنون مکتبی»، مجلۀ ایرانشهر، سال سوم، شمارۀ 6 و 7 . 8 و 9.
56. ....................... (1292). «طالبوف و کتاب احمد»، مجلۀ ایرانشهر، سال دوم، شمارۀ 5 و 6.
57. هاشمی حائری، علی (1313). «شعر و شاعری»، مجلۀ باختر، سال دوم، شمارۀ1 و 2.
58. .................................. (1311). «تصویر زشت زندگانی»، روزنامۀ شفق سرخ، سال یازدهم. شمارۀ2255.