سوژۀ غرب و غرب به‌مثابۀ سوژه در ادبیات داستانی جنوب ایران

نوع مقاله : پژوهشی -نظری اصیل

نویسنده
دانشگاه الزهرا
چکیده
یکی از درون‌مایه‌های اصلی ادبیات داستانی جنوب ایران، پرداختن به مسئلۀ غرب است. نخستین حضور غربی‌ها در ایران به قرن شانزدهم میلادی و فعالیت‌های بازرگانی پرتغالی‌ها در هرمز برمی‌گردد؛ اما مسئلۀ حضور غربی‌ها در ایران هم‌زمان با برجسته شدن مفهوم وطن در دوران مشروطه مورد توجه قرار گرفت. مواجهه‌های گوناگون تودۀ مردم و روشن‌فکران با این مسئله در ادوار مختلف تاریخی ـ اعم از شیفتگی به غرب به‌عنوان نماد پیشرفت و تمدن، ستیز با غرب به‌مثابه منشأ فساد و انحطاط اخلاقی، و نقد و تحلیل آن به‌عنوان هویتی مستقل و برساخته در دوران مدرن ـ به دو دستۀ کلی تقسیم می‌شود: 1. مواجهه با سوژۀ غرب و شناخت و بررسی پدیده‌ای ناشناخته که برای بازاندیشی دربارۀ ارتباط با آن و بازتعریفِ هویت ایرانی نیازمند شناخت آن هستیم. 2. مواجهه با غرب به‌عنوان سوژه که جایگاه غرب را در مقام کنشگری و سوژۀ قدرت تبیین می‌کند و وضعیت ابژۀ قدرت (شرق که اینجا مقصود از آن ایران است) را به‌عنوان سوی دیگر دوتاییِ غالب ـ مغلوب مورد بررسی قرار می‌دهد. این پژوهش با بررسی این دو نوع مواجهه در سه اثر داستانیِ مکتب جنوب: داستان کوتاه «آقاجولو» (ناصر تقوایی، 1344)، داستان بلند جزیره (پرویز مسجدی، 1358) و داستان کوتاه «سیاسنبو» (محمدرضا صفدری، 1368) نشان می‌دهد که آنجا که غرب به‌مثابه سوژۀ قدرت مطرح شده است، تنها پیامد آن تشدید و تثبیت گفتمان غرب‌ستیز و تأکید بر ذاتی بودنِ دوتاییِ غرب ـ شرق بوده؛ در حالی که مواجهه با سوژۀ غرب و بررسی و تحلیل آن می‌تواند مسیری را به‌سوی گفتمان پسااستعماری باز کند و گفت‌وگو میان شرق و غرب و درنهایت شکستنِ دوتاییِ تقابلیِ غرب ـ شرق را در پی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- ادیب‌زاده، مجید (1391). امپراتوری اسطوره‌ها و تصویر غرب (روانکاوی گفتمان ادبی ایران 1332 ـ 1356). تهران: ققنوس.
- استنو، کاترینا (1383). تصویر دیگری (تفاوت: از اسطوره تا پیش‌داوری). ترجمۀ گیتی دیهیم. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی با همکاری مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها.
- آبراهامیان، یرواند (1392). ایران بین دو انقلاب. ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی. چ20. تهران: نشر نی.
- بروجردی، مهرزاد (1384). روشنفکران ایرانی و غرب. ترجمۀ جمشید شیرازی. چ4. تهران: فرزان روز.
- تقوایی، ناصر (1386). داستانِ «آقاجولو». رودکی. نیمۀ اول اردیبهشت. ش14. صص38 ـ 51.
- سردار، ضیاءالدین (1387). شرق‌شناسی. ترجمۀ محمدعلی قاسمی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- سعید، ادوارد (1390). شرق‌شناسی. ترجمۀ لطفعلی خنجی. چ2. تهران: امیرکبیر.
- صفدری، محمدرضا (1382). سیاسنبو. تهران: قصه.
- طالبی‌نژاد، احمد (1392). به روایت ناصر تقوایی (مصاحبه با ناصر تقوایی). چ2. تهران: زاوش.
- طباطبایی، سیدجواد (1385). دیباچه‌ای بر نظریۀ انحطاط ایران (تأملی دربارۀ ایران). ج1. تهران: نگاه معاصر.
- قانون‌پرور، محمدرضا (1383). در آینۀ ایرانی (تصویر غرب و غربی‌ها در داستان ایرانی). ترجمۀ مهدی نجف‌زاده. با مقدمۀ محمدرضا تاجیک. تهران: فرهنگ گفتمان.
- مسجدی، پرویز (1358). جزیره. تهران: امیرکبیر.
- مورتون، استفان (1392). گایاتری چاکراورتی اسپیواک. ترجمۀ نجمه قابل. تهران: بیدگل.
- میرسپاسی، علی (1387). روشنفکران ایران: روایت‌های یأس و امید. ترجمۀ عباس مخبر. چ4. تهران: توسعه.
- میرعابدینی، حسن (1387). صد سال داستان‌نویسی ایران. ج1. چ5. تهران: نشر چشمه.
- میلانی، عباس (1387). تجدد و تجددستیزی در ایران. چ7. تهران: اختران.
- وحدت، فرزین (1393). رویارویی فکری ایران با مدرنیت. ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه. چ4. تهران: ققنوس.
- هال، استوارت (1386). غرب و بقیه: گفتمان و قدرت. ترجمۀ محمود متحد. تهران: آگه.
- یانگ، رابرت (1391). درآمدی اجمالی بر پسااستعمارگری. ترجمۀ فاطمه مدرسی و فرح قادری. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- Abrahamian, Y. (2013). Irān Beyne Do Enghelāb. Ahmad Golmohammadi va Mohammadebrahim Fattahi (Trans.). 20th Ed. Tehran: Ney Publication. [in Persian]
- Adibzadeh, M. (2012). Emperāturi-ye Osturehā va Tasvire Gharb (Ravānkāvi-ye Goftmān-e Adabi-ye Irān 1953-1977). Tehran: qoqnus Publication. [in Persian]
- Al - Azm, Sadiq Jalal (2000). "Orientalism and Orientalism in Reverse" in Lyon Macfie, Alexander. Orientalism: A Reader New York. New York University Press.
- Bhabha, Homi K. (1994). The Location of Culture. London: Routledge.
- Boroujerdi, M. (2005). Roshanfekrān-e Irāni va Gharb. Jamshid Shirazi (Trans.). 4th Ed. Tehran: Farzān-e ruz Publication. [in Persian]
- Buruma, Ian and Avishai Margalit (2005). Occidentalism (A short history of Anti-Westernism). London: Atlantic Books.
- Curzon, George Nathaniel (1892). Persia and the Persian Question. London: Longmans Green Co.
- Foucault, Michel (1972). The Archeology of Knowledge. London: Tavistok.
- ______________ (1980). The history Sexuality. Vol. 1. New York: Vintage Books.
- Ghanounparvar, M. (2004). Dar Āyeneh-ye Irāni (Tasvir-e Gharb va Gharbi-hā Dar Dāstān-e Irāni). Mehdi Najafzadeh (Trans.). Tehran: Farhang-e Goftmān Publication. [in Persian]
- Hall, S. (2007). Gharb va Baqiyeh: Goftmān va Qodrat. Mahmud Mottahed (Trans.). Tehran: Āgah Publication. [in Persian]
- Mark Milne, Ira (2009). Literary Movements for Students. United States of America: Gale Cengage Learning.
- Masjedi, P. (1979). Jazireh. Tehran: Amirkabir Publication. [in Persian]
- Milani, A. (2008). Tajaddod va Tajaddod-setizi Dar Irān. 7th Ed. Tehran: Akhtaran Publication. [in Persian]
- Mirabedini, H. (2008). Sad Sāl Dāstānnevisi-ye Irān. Vol. 1. 5th Ed. Tehran: Cheshmeh Publication. [in Persian]
- Mirsepasi, A. (2008). Roshanfekrān-e Irān: Revāyat-hāye Ya’s va Omid. Abbas Mokhber (Trans.). 4th Ed. Tehran: Tose-eh Publication. [in Persian]
- Morton, S. (2013). Gāyātri Chākrāvorti Spivāk. Najmeh qabel (Trans.). Tehran: Bidgol Publication. [in Persian]
- Rahaman, Vallur. )2010). "Liminality, Mimicry, Hybridity and Ambivalent in Literary Speculations of Homi K. Bhabha" in Grin. Noderstedt Germany. 1 - 17.
- Saeid, E. (2011). Sharqshenāsi. Lotfali Khonji (Trans.). 2nd Ed. Tehran: Amir kabir Publication. [in Persian]
- Safdari, M. (2003). Siāsanbu. Tehran: qesseh Publication. [in Persian]
- Sardar, Z. (2008). Sharqshenāsi. Mohammadali qasemi (Trans.). Tehran: Pazhuheshkade-ye motāleāte farhangi va ejtemāei Publication. [in Persian]
- Steno, K. (2004). Tasvire Digari (Tafāvot: az Osture tā Pishdāvari). Giti Deyhim (Trans.). Tehran: Daftare Pazhuheshhāie Farhangi. [in Persian]
- Tabatabaei, J. (2006). Dibāche-ei Bar Nazariyeh-ye Enhetāt-e Irān. Vol. 1. Tehran: Negāh-e Moāser Publication. [in Persian]
- Taghvaei, N. (2007). "Āqa Julu" in Rudaki. No.14. pp. 38 - 51. [in Persian]
- Talebinejad, A. (2013). Be Revāyat-e Nāser Taqvāei. 2nd Ed. Tehran: Zāvosh Publication. [in Persian]
- Vahdat, F. (2014). Ruyāruei-ye Fekri-ye Irān ba Moderniyat. Mehdi Haqiqatkhah (Trans.). 4th Ed. Tehran: qoqnus Publication. [in Persian]
- Wagenbaur, Thomas (2000). "East, West, Home’s Best- Homi K Bhabh’s and Salman Rushdie’s Passage to Third Space" in Colonizer and Colonized. Theo D’Haen and Patricia Krus (Eds.). Vol. 2 of the Proceedings of the xvth Congress of the International Comparative Literature Association "Literature as Cultural Memory", 1977, Leiden . Amesterdam - Atlanta, GA. 109 - 122
- Young, R. (2012). Darāmadi Ejmāli Bar Pasāestemārgari. Fatemeh Modarresi va Farah Qaderi (Trans.). Tehran: Pazhuheshgāh-e Olum-e Ensāni va Motāle’āt-e Farhangi Publication. [in Persian]