نخستین داستان‌های زنان ایرانی در ژانر مطبوعات

نوع مقاله : پژوهشی -نظری اصیل

نویسنده
دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
نویسندگان زن ایرانی نخستین تجربه­های داستان­نویسی خود را از روزنامه­ها و مطبوعات آغاز کردند. این پیش‌قراولان داستان مدرن فارسی در زمانه­ای زندگی می­کردند که فرهنگ در حال عبور از وضعیت سنتی به مدرن بود. درست به همین علت داستان­های آنان ریشه­ای در حکایت­پردازی سنتی و شاخه­ای در داستان­نویسی مدرن دارد و آثار آنان از بهترین نمونه­ها برای نشان ­دادن تحول نظام­مند ژانرهاست. نخستین داستان­های زنان به سال‌های پیش از 1300 مربوط می‌شود و بر این اساس باید آن­ها را در کنار جمال­زاده، از پایه­گذاران داستان کوتاه فارسی به‌شمار آورد. مسئله این مقاله درست در همین نقطه شکل می­گیرد: چه ویژگی‌هایی در این داستان­ها هست که بر اساس آن‌ بتوان آن­ها را از حلقه­های گذار از حکایت­پردازی سنتی به داستان­نویسی مدرن به‌شمار آورد؟ برای یافتن پاسخ باید به برخی پرسش­های مقدماتی دیگر هم پاسخ داد؛ مثل اینکه داستان­های مذکور در چه بافتی نوشته شدند، نویسندگان آن­ها چه کسانی بودند و چه نسبتی با گفتمان­های معاصر داشتند؟ این­ها پرسش­های فرعی و اصلی ما در مقاله حاضر خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


- آبرامز، مایرهوارد (1385). «نقد ادبی فمنیستی». ترجمه صبا واصفی. مجله‌ چیستا. ش230. صص788 ـ 795.
ـ آرین‌پور، یحیی (1378) از صبا تا نیما. ج2. تهران: زوار.
ـ ارغون، فخرعادل (1310). «ازدواج اجباری». آینده ایران. ش2 ـ 25.
ـ ـــــــــــــــ (1306). «ناله یک زن». پیک سعادت نسوان. س1. ش1. صص30 ـ 33.
ـ ـــــــــــــــ (1313). «دختر نادان». آینده ایران. ش8 . ص3.
ـ ـــــــــــــــ (1305). «بی‌نام». جمعیت نسوان وطن‌خواه. ش11. صص29 ـ 35.
ـ اجتهادی، مصطفی (1382). دایره‌المعارف زن ایرانی. تهران: مرکز امور مشارکت زنان ریاست‌جمهوری.
ـ الهیان، لیلا (1391). «بررسی اهمیت پژوهش‌های بافت». پژوهش‌های ادبی. ش36 ـ 37. صص35 ـ 50.
ـ ایران، نزهت (1300). «یک دختر ایرانی». عالم نسوان. ش5. صص8 ـ 26.
ـ باغدار دلگشا، علی (1394). بررسی مطالبات اجتماعی زنان در مطبوعات دوره قاجار. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد.
ـ بالایی، کریستف (1377). پیدایش رمان فارسی. ترجمه مهوش قدیمی و نسرین خطاط. تهران: معین.
ـ بامداد، بدرالملوک (1299). «تصادف مفید یا سرنوشت دو نفر از محبوسین». عالم نسوان. ش4. صص4 ـ 23.
ـ بامشکی، سمیرا (1393). روایت‌شناسی داستان‌های مثنوی. تهران: هرمس.
ـ ببران، صدیقه (1381). نشریات ویژه زنان. تهران: روشنگران.
ـ پرینس، جرالد (1391). روایت‌شناسی شکل و کارکرد روایت. ترجمه محمد شهبا. تهران: مینوی خرد.
ـ تلطف، کامران ( 1394). سیاست نوشتار. ترجمه مهرک کمالی. تهران: نامک.
ـ جانفدا، نسیم و محبوبه پاک‌نیا (1393). «سنت نوشتاری زنان، مطالعه موردی دو نسل از نویسندگان زن ایرانی، دانشور و پیرزاد». نشریه زن در فرهنگ و هنر. د6. ش1. صص45 ـ 60.
ـ چنگیزی، دلشاد خانم (1300). «مرض مدرسه». عالم نسوان. ش3. صص25 ـ 32.
ـ ــــــــــــــــــ (1300). «نمونه‌ای از زنان امروزی». عالم نسوان. ش5. صص21 ـ 26.
ـ ــــــــــــــــ (1301). «جواب پیرهن‌فروش». عالم نسوان. ش4. صص4 ـ 30.
ـ ــــــــــــــــ (1301). «ممه را لولو برد». عالم نسوان. ش5. صص32 ـ 42.
ـ ــــــــــــــــ (1303). «هوچی». عالم نسوان. ش4. صص19 ـ 22.
ـ ـــــــــــــــ (1304). «رادیوم مراجعت می‌کند». عالم نسوان. ش6. صص10 ـ 13.
ـ ـــــــــــــــ (1307). «جدید‌الحکما». عالم نسوان. ش4. صص131 ـ 136.
ـ ـــــــــــــــ (1308). «بگو بارک‌الله». عالم نسوان. ش2. صص62 ـ 67.
ـ ـــــــــــــــ (1308). «گداها را می‌گیرند». عالم نسوان. ش4. صص153 ـ 158.
حجازی، بنفشه (1394). زنان مودب : تاریخ شعر و ادب زنان ایران زمین از آغاز تا 1320 شمسی. تهران: قصیده‌سرا.
ـ حکمت، شاهرخ و حمیده دولت‌آبادی (1389). «اشعار سیلویا پلات و فروغ در نقد فمنیستی آلاین شوالتر». مجله مطالعات ادبیات تطبیقی. س4. ش15. صص57 ـ 80.
ـ حیدری، زهرا (1390). مطبوعات زنان از آغاز تا روی کار آمدن رضاشاه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه امام خمینی.
ـ خسروپناه، محمدحسین (1382). هدف‌ها و مبارزه زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا پهلوی. تهران: پیام .
ـ خواجه‌نصیری، فخرعظمی (1300). «سود علم و زیان جهل». عالم نسوان. ش5. صص27 ـ 28.
ـ رابینز، روت (1389). فمنیسم‌های ادبی. ترجمه احمد ابومحبوب. تهران: افراز.
ـ دژم، عذرا، نیکی محجوب و لیلا بکایی (1384). اولین زنان. تهران: نشر قطره.
ـ دولت‌آبادی، صدیقه (1298). «داستان رقت‌انگیز». زبان زنان. ش6 ـ 29.
ـ رضوی، فاطمه (1393). زنانه‌نویسی در عهد قاجار (سبک‌شناسی خاطرات منسوب به تاج‌السلطنه). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد.
- ریمون کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. تهران: نیلوفر.
ـ زرقانی، سیدمهدی و محمودرضا صباغ ( 1395). نظریه ژانر. تهران: هرمس.
ـ سلدن، رامان و پیتر ویدوسون (1391). راهنمای نظریه ادبی معاصر. ترجمه عباس مخبر. تهران: طرح نو.
ـ سمیعیان، عفت (1305). «محیط رنج و تعب». عالم نسوان. ش2. صص77 ـ 80.
ـ شاهرخ، منیژه (1303). «کیمیا». عالم نسوان. ش2. صص33 ـ 36.
ـ شیخ‌الاسلامی، پری (1351). زنان روزنامه‌نگار ایران. تهران: چاپخانه مازگرافیک.
ـ صادقی، لیلا (1392). جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران (دوره پهلوی). تهران: قصیده‌سرا.
- عابدیان، حسن (1392). تاریخ ادبیات داستانی. تهران: سخن.
- عاملی رضوی، مریم (1389). سفر دانه به گل (سیر تحول جایگاه زن در نثر قاجار 1210 تا 1340). تهران: تاریخ ایران.
ـ عزیزی، فاطمه (1389). بازنمایی زن در نشریات زن‌نگار در فاصله سال‌های 1289 تا 1320. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی. تهران.
ـ غلامحسین‌زاده، غلامحسین، قدرت‌الله طاهری و سارا حسینی (1391). «سیر ادبیات زنان در ایران از ابتدای مشروطه تا پایان دهه 1380» در مجموعه‌مقالات ششمین همایش ملی پژوهش‌های ادبی. صص1 ـ 17.
- فرخزاد، پوران (1378). دانشنامه زنان ایران و جهان. تهران: زریاب.
- ــــــــــــــ (1381). کارنامه زنان کارای ایران. تهران: نشر قطره.
- لوته، یاکوب (1386). مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما. ترجمه امید نیک‌فرجام. تهران: مینوی خرد.
ـ میرصادقی، جمال (1394). عناصر داستان. تهران: سخن.
ـ میرعابدینی، حسن (1392). تاریخ ادبیات داستانی. تهران: سخن.
ـ «شبی از زندگی یک زن» (1304). جمعیت نسوان وطن‌خواه. س3. ش9. صص7 ـ 10.
- «محفل دوشیزگان» (1301). زبان زنان. ش4. صص22ـ 25.
- «مکالمه دو نفر شاگرد مدرسه: پریوش و مهرآسا» (1302). جمعیت نسوان وطن‌خواه. س1. ش2. صص10 ـ 13.
ـ ناهید، عبدالحسین (1360). زنان ایران در جنبش مشروطه. تهران: نوید.
ـ نبوی، همدم (1303). «زن و اندوه». عالم نسوان. ش6. صص29 ـ 31.
ـ نجم‌آبادی، افسانه و مهدخت صنعتی (1377). صدیقه دولت‌آبادی: نامه‌ها، نوشته‌ها و یادها. تهران: نگرش و نگارش زن.
- نورایی، م.ن. (1303). «باثمر بی‌ثمر». جمعیت نسوان وطن‌خواه. ش5. صص14 ـ 18.
- وطن‌دوست، غلامرضا (1385). زن ایرانی در مطبوعات مشروطه. تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقات و علوم انسانی.
- نوشین، عبدالحسین (1360). زنان ایران در جنبش مشروطه. تبریز: نشر احیا.
- Abdolḥosseyn, N. (1982). Zanān-e Irān Dar Jonbesh-e Mashruṭeh. Tabriz: Eḥyā Publications.
- Abediān, Ḥ. (2013). Tārikhe Adabiyyate Dastani. Tehrān: Sokhan Publications.
- Abrams, M. H. (2006). "Naqd-e Adabi-e Feministi". Trans. Sabā Vāsefi. Chistā: No. 230. pp. 788 - 795.
- Ameli Raẓavi, M.(2010). Safare Dāne be Gol. Tehrān: Tārikhe Irān.
- Anonymous (1925). "Shabi a Zendegie Yek Zan". Jam’iate Nesvāne Vaṭankhāh. No. 9. pp. 7 - 10.
- Ārianpur, Y. (1999). Az Sabā tā Nimā. Tehrān: Zovvār Publication.
- Arghun, F. (1932). "Ezdevāj-e Ejbāri". Āyande-ye-Irān. No. 2 - 25.
- ________ (1928). "Nāle-ye-yek-zan". Peyk-e-Sa’ādat-e-Nesvān. No.1. pp. 30 - 33.
- ________ (1935). "Dokhtar-e-Nādān". Āyande-ye-Irān. No. 8. p.3.
- _________ (1927). "Binām". Jam’aiat-e-Nesvān-e-Vatankhāh. No. 11. pp. 29 - 35.
- Azizi, F. (2010). Bāznamayieye Zan dar Nashriyyāte Zan Negār dar Fāṣeleye 1289 ta 1320. ‘Allāmeh ṭababāyi University, MS Thesis.
- Babrān, S. (2002). Nashriyyāt-e Vijeye Zanān. Tehran: Roushangarān Publication.
- Bāghdār Delgoshā, A. (2015). Barresi-e-Moṭālebāt-e-Ejtema’i-e-Zanān dar Maṭboo’āt-e-Doureye-Qājār. MS Thesis, Ferdowsi University of Mashhad.
- Balaÿ, Ch. (1998). Peydāyesh-e-Rommān-Fārsi. Trans. M. Qadimi and N. Khaṭāṭ. Tehrān: Mo’in Publication.
- Bāmdād, B. (1920). "Taṣādof-e-Mofid Bā do nafar az maḥbusin". ‘Ālam-e-Nesvān. No. 4. pp. 4 - 23.
- Bāmeshki, S. (2014). Revāyat shenāsi-ye Dāstānhāye Mathnavi. Tehān: Hermes Publication.
- Changizi, D. Kh. (1921). "Maraẓ-e-Madrese". ‘Ālam-e-Nesvān. No.3. pp. 25 - 32.
- _____________ (1921). "Nemunei az Zanān-e Emruzi". ‘Ālam-e Nesvān. No. 5. pp. 21 - 26.
- _____________ (1922). "Javāb-e Pirhan Forush". ‘Ālam-e Nesvān. No. 5. pp. 32 - 34.
- _____________ (1922). "Mame-rā-lulu-bord". ‘Ālam-e Nesvān. No. 5. pp. 32 - 42.
- _____________ (1924). "Houchi". ‘Ālam-e Nesvān. No. 4. pp. 19 - 22.
- _____________ (1925). "Radiom Morāje’at Mikonad". ‘Ālam-e Nesvān. No. 6. pp. 10 - 13.
- _____________ (1928). "Jadidolḥokamā". ‘Ālam-e Nesvān. No. 4. pp. 131 - 136.
- _____________ (1929). "Begu Bārekallāh". ‘Ālam-e Nesvān. No. 2. pp. 62 - 67.
- ____________ (1929). "Gedāhā rā migirand". ‘Ālam-e Nesvān. No. 4. pp. 153 - 158.
- Dojam, O., N. Maḥjub & L. Bokāyi (2005). Avvalin Zanān. Tehrān: Qaṭre Publications.
- Dowlatabādi, Ṣ. (1919). "Dāstāne Reqqatangiz". Zabāne Zanān. No. 6 - 29.
- Ejtehādi, M. (2003). Dāyeratolma’āref-e-Zan-e-Irāni. Tehran: Markaz-e-Omur-e-Moshārekat-e-Zanān-e-Riāsat Jomhuri.
- Elāhiān, L. (2012). "Barrasi-e-Ahammiat-e-Pajooheshhā-ye-Bāft". Pajooheshhā-ye-Adabi. No. 36. pp.35 - 50.
- Farrokgzād, P. (1999). Dāneshneye Zanāne Irān va Jahān. Tehrān: Zaryāb Publications.
- __________ (2002). Kārnāmeye Zanāne Kārāye Irān. Tehrān: Qatre Publications.
- Gholḥosseinzādeh, Gh. et al. (2012). "Seire Adabiyyāte Zanān dar Irān az Ebtedāye Mashruṭeh tā Pāyāne Daheye 1380". Hamāyeshe Mellie Pajuheshhāye Adabi. pp. 1 - 17.
- Ḥejāzi, B. (2015). Zanān-e Moaddab: Tārikh-e Sh’er va Adab-e Zanān-e Irān Zamin az Āghāz tā 1320 Shamsi. Tehrān: Qaṣideh Sarā Publications.
- Ḥekmat, Sh. & H. Dowlatābādi (2010). "Ash’ār-e-Sylvia Plath va Forugh dar Naqd-e Feministi Elaine Showalter". Moṭale’āt-e Adabiyyāt-e Taṭbiqi. No. 15. pp. 57 - 80.
- Ḥeydari, Z. (2011). Maṭbuāt-e Zanān az Āghāz tā ruye kār Āmadan-e Reẓa Shāh. Imām Khomeini University, MS Thesis.
- Irān, N. (1921). "Yek Dokhra-e-Irāni". Ālam-e-Nesvān. No. 5. pp. 8 - 26.
- Jānfadā, N. & M. Pākniā (2014). "Sonnat-e-Neveshtāri-e-Zanān, Moṭāle’eye Mouredi-ye-do Nasl az Nevisandegān-e-Zan-e Irāni, Dāneshvar va Pirzād". Zan Dar Farhang-va-Honar. No.1. pp. 45 - 60.
- Khājenaṣiri, F. (1921). "Sude ‘Elm va Ziāne Jahl". ‘Ālam-e Nesvān. No. 5. pp. 27 - 28.
- Khosrow Panāh, M.H. (2003). Hadafhā va Mobārezeye Zane Irāni az Enqelābe Mashruṭeh tā Pahlavi. Tehran: Payam Publications.
- Lothe, J. (2007). Moqaddamei bar Revāyat dar Adabiyyāt va Cinema. Trans. O. Nikfarjām. Tehrān: Minoye Kherad.
- Mir’ābedini, Ḥ. (2013). Tārikhe Adabiyyāte Dāstāni. Tehrān: Sokhan Publications.
- Mirṣādeqi, J. (2015). ‘Ānāṣere Dāstān. Tehrān: Sokhan Publications.
- Nabavi, H. (1924). "Zan va Anduh". ‘Ālame Nesvān. No. 6. pp. 29 - 31.
- Nāhid, A. (1982). Zanāne Irān dar Jonbeshe Mashruṭe. Tehrān: Navid Publications.
- Najmābādi, A. & M. Ṣan’ati (1998). Ṣeddiqe Dowlatābādi: Nāmehā, Neveshtehā, va Yādhā. Tehrān: Negaresh va Negāreshe Zan Publications.
- Nurāyi, M.N. (1924). "Bāṣamare Biṣamar". Jam’iyyate Nesvāne Vaṭankhāh. No. 5. pp. 14 - 18.
- Prince, G. (2012). Revāyat Shenāsi-ye Shekl-o-Kārkard-e Revāyat. Trans. M. Shahbā. Tehrān: Minuye Kherad.
- Raẓavi, F. (2014). Zanāne Nevisi dar ‘Āhde Qājār. Ferdowsi University of Mashhad, MS Thesis.
- Rimmon- Kennan, Sh. (2008). Revāyat-e Dāstani: Buṭiqāye Mo’āṣer. Tehrān: Nilufar Publications.
- Robbins, R. (2010). Feminismhāye Adabi. Trans. A. Abumaḥbub. Tehran: Afrāz Publications.
- Ṣādeqi, L. (2013). Jensiyyat, Nationalism va Tajaddod dar Irān (Doureye Pahlavi). Tehrān: Qaṣidesara Publications.
- Sami’iān, E. (1926). "Moḥiṭe Ranjo Ta’ab". ‘Ālame Nesvān. No. 2. pp. 77 - 80.
- Selden, R. & P. Widdowson (2012). Rāhnamāye Naẓariyyeye Adabie Mo’āṣer. Trans. A. Mokhber. Tehrān: Ṭarḥe No Publications.
- Shāhrokh, M. (1924). "Kimia". ‘Ālame Nesvān. No. 2. pp. 6 - 33.
- Sheikholeslāmi, P. (1973). Zanāne Rouznamehnegāre Irān. Tehrān: Mazgraphic Publications.
- Showalter, A. (1977). A Literature of Their Own. NJ: Princeton University Press.
- Talaṭṭof, K. (2015). Siāsat-e-Neveshtār. Trans. M. Kamāli. Tehran: Narmak Publications.
- Vaṭandust, Gh. (2006). Zane Irāni dar Maṭbu’āte Mashruṭe. Tehrān: Enteshāte Moasseseye Taḥqiqat va ‘Olume Ensāni.
- Zarqāni, S.M. & M.R. Ṣabbāgh (2016). Naẓariyyeye Genre. Tehran: Hermes Publications.