«دو [یا چند]لایگی» در رمان‌های تمثیلی فارسی

نویسنده
لیلا کشانی
دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
چکیده

در ادبیات داستانی معاصر رمان‌هایی هست که زمینۀ واقعگرایانه دارند؛ اما برخی از عناصر آن‌ها غیرواقعی است. این رمان‌ها ضمن شباهت‌هایی به حکایات تمثیلی، با قصه‌های تمثیلی در ادبیات کهن فارسی تفاوت‌های زیادی دارند. ویژگی‌های ساختاری و موقعیتی متمایزکنندۀ رمان‌های مذکور آن‌ها را از دیگر گونه‌های رمان جدا می‌کند؛ ازجمله دو[یا چند]لایگی معنایی، شناوری میان واقعیت و غیرواقعیت، تناسب با موقعیت‌های سیاسی و تاریخی و مانند آن. این ویژگی‌ها آن قدر هست که بتوان آن‌ها را در شمار یک زیرگونۀ ادبی رمان فارسی جای داد. مسألۀ این پژوهش بررسی عنصر مشترک «دولایگی» است. براین‌اساس از کاربرد‌شناسی بهره گرفته شده که به دلیل ویژگی‌های متناسب با فهم این رمان‌ها کارآمده بوده است. بنابراین ضمن تحلیل رمان‌های مذکور با توجه به چهار مولفۀ زمان، مکان، فرستنده و گیرنده، تأثیر رخدادهای تاریخی-سیاسی در آفرینش این آثار بازگو شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد عنصر مشترک «دولایگی» در رمان‌های تمثیلی معاصر فارسی که در عین حال ویژگی متمایزکنندۀ آن‌ها از دیگر گونه‌های رمان است، ما را بر آن می‌دارد تا این رمان‌ها را ذیل یک زیرگونۀ ادبی قرار دهیم. نیز این گونه از رمان پدیده‌ای است نوظهور و همسو با نیازها و ضرورت‌های زندگی معاصر که با رخدادهای سیاسی ارتباط مستقیم دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله English

"Two [or more] layering" in Persian allegorical novels

نویسنده English

Leila Keshani
Ferdowsi university of Mashhad
چکیده English

Abstract

In the field of Persian contemporary fiction, there are novels with realistic context in which some of the elements are unrealistic. The structural feature of these novels distinguishes them from other types of novels. These features include "double layered meaning", "floating between reality and unreality", "fitting with political and historical situations". These features are so much so these novels could be classified as a subgenre of the Persian fiction. The question of this study is analyzing the common element of "double layering". So, the Pragmatics has been used, because it has been Practical for a better understanding of these novels. Political-historical event effect has been said in creation of this work with analysis of said novels with attention to four characteristics of time, place, sender and reader.

As a result, the common element of “multi-layer” in contemporary Persian allegorical novels makes us classify these novels under a sub-genre. This element also makes us distinguish allegorical novels from the other types of novel. This type of novel is also a modern phenomenon which is in conformity with the needs and necessities of modern life that are directly related to political events.

کلیدواژه‌ها English

Keywords: allegorical novel
two [or more] layering
Pragmatics
- آبراهامیان، یرواند (1384). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر. ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی. چ11. تهران: نشر نی.
- آقاگل‌زاده، فردوس (1385). تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: علمی و فرهنگی.
- آل‌احمد، جلال (1356). یک چاه و دو چاله. تهران: نشر رواق.
- ــــــــــــــ (1389 الف). نفرین زمین. چ6. تهران: فردوس.
- ــــــــــــــ (1389 ب). نون‌و‌القلم. تهران: صدای معاصر.
- ــــــــــــــ (1390). سرگذشت کندوها. قم: آسیانا.
- آیت اوشان، علی (2000). السیاق و النص الشعری من البنیه إلی القراءه. المغرب: الدار البیضاء، دارالثقافه.
- بن‌ظافر الشهری، عبدالهادی (2004). إستراتیجیات الخطاب: مقاربه لغویه التداولیه. بیروت: دارالکتاب الجدید المتحده.
- پارسانسب، محمد (1390). داستان‌های تمثیلی ـ رمزی فارسی. تهران: نشر چشمه.
- پورنامداریان، تقی (1389). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چ7. تهران: علمی و فرهنگی.
- تقوی، محمد (1376). حکایت‌های حیوانات در ادب فارسی. تهران: روزنه.
- حسن‌بیگی، ابراهیم (1393). عالی‌جناب شهردار. تهران: کتاب نیستان.
- حمزوی، خسرو (1388). شهری که زیر درختان سدر مرد. چ5. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
- خان‌جان، علیرضا (1394). «مسئلۀ بافت در ترجمه». فصلنامۀ مترجم. س24. ش58. صص77 ـ 93.
- خطابی، محمد (2006). لسانیات النص: مدخل إلی انسجام الخطاب. طبع الثانی. المغرب: الدار البیضاء، مرکز الثقافی العربی.
- داد، سیما (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ2 (ویرایش جدید). تهران: مروارید.
- دهباشی، علی (1374). «مصاحبه با تقی مدرسی». مجلۀ کلک. فروردین ـ تیر. ش61 ـ 64. صص270 ـ 286.
- رنجبر، ابراهیم (1389). «تأویل سیاسی و اجتماعی داستان‌وارۀ سرگذشت کندوها». ادب‌پژوهی. د3. ش11. صص120 ـ 142.
- رنجبر، ابراهیمی و رامین محرمی (1391). «تمثیل و مضمون در مؤلفۀ سبک رمان نفرین زمین از جلال آل‌احمد». ادبیات داستانی. س1. ش1. صص95 ـ 112.
- سجودی، فرزان (1387). نشانه‌شناسی کاربردی. و2. تهران: نشر علم.
- شامیان ساروکلائی، اکبر (1392). آینۀ معنی؛ تمثیل و تحلیل آن در شعر معاصر ایران از 1300 تا 1357. تهران: علمی و فرهنگی.
- سلیمانی، محسن (1372). واژگان ادبیات داستانی. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
- شمیسا، سیروس (1393). بیان. چاپ 3 از ویراست 4. تهران: نشر میترا.
- صادقی، بهرام (1340). «ملکوت». کتاب هفته. زیر نظر محسن هشترودی و شورای نویسندگان. ش12. 3 دی ماه 1340. صص7 ـ 101.
- عثمان محمد، رجب (2003). «مفهوم السیاق و أنواعه و مجالاته و أثره فی تحدید العلاقات الدلالیه و الأسلوب». العلوم اللغه. المجلد السادس. العدد 4. صص93 ـ 162.
- فتوحی، محمود (1383 ـ 1384). «تمثیل؛ ماهیت، اقسام، کارکرد». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. س12 و 13. ش47 ـ 49. صص141 ـ 177.
- ـــــــــــــــ (1389). بلاغت تصویر. چ2. تهران: سخن.
- قبادی، حسینعلی، سعید بزرگ بیگدلی و محمد علیجانی (1393). «تحلیل اسطوره‌ای یکلیا و تنهایی او و ملکوت با نگاه به تأثیر کودتای 28 مرداد در بازتاب اسطوره‌ها». متن‌پژوهی ادبی. س18. ش60. صص25 ـ 50.
- کادن، جِی. اِی. (1380). فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: نشر شادگان.
- کیانوش، محمود (1343). مرد گرفتار. تهران: سازمان کتاب‌های جیبی.
- مدرسی، تقی (1343). یکلیا و تنهایی او. چ3. تهران: نیل.
- منصوری، مریم (21/ 3/ 1386). روزنامۀ اعتماد. ش1414. ص11.
- مهرور، زکریا (1380). بررسی داستان امروز (از دیدگاه سبک و ساختار). تهران: تیرگان.
- میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت (1382). رمان‌های معاصر فارسی (کتاب دوم). تهران: نیلوفر.
- ـــــــــــــــــــــــــ (1389). رمان‌های معاصر فارسی (کتاب اول). چ2. تهران: نیلوفر.
- میرصادقی، جمال (1376). عناصر داستان. چ3. تهران: سخن.
- ــــــــــــــــ (1386). ادبیات داستانی. چ5. تهران: سخن.
- ــــــــــــــــ (1390). راهنمای رمان‌نویسی. تهران: سخن.
- یول، جورج (1385). کاربردشناسی زبان. چ2. ترجمۀ محمد عموزاده و دیگران. تهران: سمت.
http://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/03/15/760346/فراست-عالیجناب-شهردار-متفاوت-ترین-کتاب-حسن-بیگی-است/ (1395/6/28)
- Abrams, M. H. & G. Harpham (2011). A Glossary of Literary Terms. 10 Ed. USA: Wadsworth, Cengage Learning.
- Black, E. (2006). Pragmatic Stylistics. Edinburgh University Press.
- Chandler, D. (2007). Semiotics: the Basics. London: Routledge.
- Woods, N. (2006). Describing Discourse: A Practical Guide to Discourse Analysis. Oxford: Oxford University Press.
- Abrāhāmiyān, Y. (2005). Irān beyn-e do enghelāb: darāmadi bar jāme’eshenāsi-ye Irān-e moāser. Golmohammadi. A. Fattāhi-ye valilāyi. M. (Trans). Tehrān: Ney Publication. [in Persian]
- Aghā-golzādeh, F. (2006). Tahlil-e goftemān-e enteghādi. Tehrān: Elmi-yo-farhangi Publication. [in Persian]
- Al-e-ahmad, J. (2010 a). Nefrin-e zamin. 6th Ed. Tehrān: Feddows Publication. [in Persian]
- ____________ (2010 b). Noon-o-valghalam. Tehrān: Sedā-ye-moaser Publication. [in Persian]
- ____________ (2011). Sargozasht-e-kandoohā. Qom: āsiyānā. [in Persian]
- ___________ (1977). Yek chāh-o do chāle. Tehrān: Ravāgh Publication. [in Persian]
- Ayat Oshān, A. (2000). Assiyāgh va-nas-o-she’ri men-albaniyat elalgherā’t. Al-dārol-beyzā’: Dārosseghāfat. [in Persian]
- Ben Zāfer Shahri, A. (2004). Esterātijiyāt al-khatāb. Beyroot: Dārol-ketābol-jadidol-mottahedeh. [in Persian]
- Pārsānasab, M. (2011). Dāstānhā-ye-tamsili-ramzi-ye fārsi. Tehrān: Cheshme Publication. [in Persian]
- Poornāmdāriyān, T. (2010). Ramz-o- dāstānhā-ye-ramzi dar adab-e fārsi. 7th Ed. Tehran: Elmi-o-farhangi Publication. [in Persian]
- Taghavi, M. (1997). Hekāyathā-ye-heyvānāt dar adab-e fārsi. Rowzane Publication. [in Persian]
- Hasanbeygi, E. (2014). Aālijenāb shahrdār. Tehrān: Ketāb-e-neyestān. [in Persian]
- Hamzavi, K. H. (2009). Shahri ke zir-e derakhtān-e sedr mord. 5th Ed. Tehran: Roshangrān va motāle’āt-e zanān. [in Persian]
- Khānjān, A. (2015). "Mas’le-ye bāft dar tarjome". Faslnāme-ye motarjem. Vol. 24. No. 58. pp. 77 - 93. [in Persian]
- Khatābi, M. (2006). Lesāniyāt-al-nas: Madkhal elā ensejām al-khatāb. 2nd Ed. Al.maghreb: al-dār-al-beyzā’; Markaz al-seghāfi-yol-arabi. [in Persian]
- Dād, S. (2004). Farhang-e estelāhāt-e adabi. 2nd Ed. Tehrān: Morvārid Publication. [in Persian]
- Dehbāshi, A. (1995). "Mosāhebe ba Taghi-ye-modarresi". Kelk Magazine. No. 61 - 64. pp. 270 - 286. [in Persian]
- Ranjbar, E. (2010). "T’vil-e-siasi-o-ejtema’i-ye dāstānvāreye kandoohā". Adab-pazhoohi. No. 11. pp. 120 - 142. [in Persian]
- Ranjbar, E. & R. Moharrami (2012). "Tamsil-o-mazmoon dar moallefe-ye sabk-e romān-e Nefrin-e zamin az Jalāl-e ale ahmad". Adabiyāt-e dāstāni. Vol. 1. No. 1. pp. 95 - 112. [in Persian]
- Sojoodi, F. (2008). Neshāne-shenāsi-ye-kārbordi. Tehrān: Elm Publication. [In Persian]
- Shāmiyān-e sārookalāyi, A. (2013). Ayene-ye ma’ni. Tehrān: Elmi-yo-farhangi Publication. [in Persian]
- Soleymāni, M. (1993). Vāzhegān-e adabiyāt-e dāstāni. Publication and teaching of Enghelāb-e eslāmi. [in Persian]
- Shafiee-ye Kadkani, M. (1987). Sovar-e khiyāl dar she’r-e farsi. Tehrān: Aāgāh Publication. [in Persian]
- Shamisā, S. (2014). Bayān. 3 Ed. from fourth edit. Mitrā Publication. [in Persian]
- Sādeghi, B. (1961). Malakoot. Ketāb-e hafte. Zir-e nazar-e Hashtroodi. No. 12. pp. 7 - 101. [in Persian]
- Osmān mohammad, R. (2003). "Mafhoom al-siyāgh va anvāeh…". Al-oloom al-loghat. Vol. 6. No. 4. [in Persian]
- Fotoohi, M. (2004 - 2005). "Tamsil; Māhiyat, aghsām, kārkerd". Dāneshkade-ye adabiyāt va oloome ensāni magazine. Vol. 12 & 13. No. 47 - 49. pp. 141 - 177. [in Persian]
- __________ (2010). Belāghat-e tasvir. 2nd Ed. Tehrān: Sokhan Publication. [in Persian]
- Ghobādi, H., S. Bozorg-e bigdeli & M. Alijāni (2014). "Tahlil-e ostoore-ei-ye Yakoliyā va tanhāei-ye oo” va “Malakoot” bā negāh be ta’sir-e koodetā-ye 28 mordād dar bāztāb-e ostoorehā". Matnpazhoohi-ye adabi. Vol. 18. No. 60. [in Persian]
- Kaden, J. A. (2001). Farhang-e tosifi-ye adabiyāt va naghd. Firoozmand. K. (Trans). Tehrān: Shādegān Publication. [in Persian]
- Kiyānoosh, M. (1964). Mard-e gereftār. Sāzmān-e ketābhā-ye jibi. [in Persian]
- Modarresi. T. (1964). Yakoliyā va tanhāei-ye oo. Nil Publication. [in Persian]
- Mehrvar, Z. (2001). Barrasi-ye dāstān-e emrooz. Tehrān: Tirgān Publication. [in Persian]
- Mirsādeghi, M. (2003). Romānhā-ye moaser-e fārsi. Vol. 1 & 2. Niloofar Publication. [in Persian]
- Mirsādeghi, J. (1997). Anāsor-e dāstān. 3th Ed. Sokhan Publication. [in Persian]
- ____________ (2007). Adabiyāt-e dāstāni. 5th Ed. Sokhan Publication. [in Persian]
- ___________ (2011). Rāhnamā-ye romān-nevisi. Sokhan Publication. [in Persian]
- Yool, J. (2006). Kārbordshenāsi-ye zabān. 2nd Ed. Amoozāde. M &… (Trans). Tehrān: Samt Publication. [in Persian]
نقد ادبی
دوره 10، شماره 39
پاییز 1396
صفحه 151-178