روایتگردانی در قصه های عامیانه و داستانهای نوین فارسی

نویسنده
حسین صافی پیرلوجه
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
چکیده
برای «روایت پژوهیِ درزمانی» عرصه های گوناگونی را می توان متصور شد که گونه شناسیِ روایت در دوره های تاریخی مختلف یکی از آنهاست، و جستن پیشینه ی فنون داستان پردازیِ نوین در قصه های عامیانه ی بومی یکی دیگر. در همین راستا و با این گمان که حتا در صورت تغییر کارکرد یا چه بسا نقش باختگیِ کاملِ روایت نماهای شفاهی، باید آثاری از آنها در رمان و داستان کوتاه فارسی به جا مانده باشد، نگارنده ی مقاله ی حاضر بر آن بوده تا پس از معرفیِ نمونه ی ظریفی از این قالب های کلامیِ خاصِ روایت در پیکره ای مشتمل بر دویست و هفتاد قصه ی عامیانه که دست کم هفتاد سال از گردآوری و ثبت هرکدام می گذرد، روند زوال یا صرفاً تحول نقشی این قالب ها را در ادبیات داستانی ایران پی بگیرد. (حوزه های درخور روایت پژوهیِ تطبیقی میان قصه های عامیانه و داستان های نوین فارسی، دامنه ای چنان گسترده و بکر را می پوشاند که حتا ترسیم حدود آن از حوصله ی این جستار بیرون است. پس جای شگفتی نخواهد بود اگر آنچه در پی می آید صرفاً حاصل بررسیِ مقابله ایِ ساز وکارِ روایتگردانی میان صحنه های موازی یا متناوب در دویست وهفتاد قصه ی عامیانه ی ایرانی و پیکره ای شاملِ بیش از سیصد داستان معاصر فارسی باشد.)

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله English

Narrative Shift in Persian Folktales and Literary Fiction

نویسنده English

Hossein Pirloojeh
Institute for Humanities and Cultural Studies
چکیده English

The ‘diachronic approach to narrative studies’ may take different directions, one of them being a typological research on narrative texts, and the other, a genealogical enquiry into the modern ways of storytelling as to see how they have historically originated from a certain group of folktales. Assuming, in the same vein, that some relics of Persian formulaic oral narration should have survived—through functional modification, or even obliteration— into the Iranian literary fiction, this article introduces just one instance of these Persian-folktale-specific formulae, drawn out from a bulk of more than 270 texts whose inscription dates back at least to 70 years ago. Then the question is whether the formula has completely vanished away, or simply alternated between a number of functions.

کلیدواژه‌ها English

metafiction
Persian folktales
Iranian literary fiction
formulaic narrative shift
metanarration
- آخوندزاده، فتحعلی (1349). تمثیلات. ترجمه میرزاجعفر قراجه­داغی. تهران: اندیشه.
- آل­احمد، جلال (1356). سرگذشت کندوها. تهران: رواق.
- ـــــــــــــــ (1340). نون والقلم. تهران: رواق.
- مشدی­گلین خانم (1374). قصه­های مشدی گلین خانم. گردآورنده ل. پ. الول ساتن. ویرایش اولریش مارتسولف، آذر امیرحسینی نیتهامر و احمد وکیلیان. تهران: نشر مرکز.
- انجوی ­شیرازی، سید ابوالقاسم (1352). قصه­های ایرانی 1 و 2. تهران: امیرکبیر.
- بالایی، کریستف (1377). پیدایش رمان فارسی. ترجمه مهوش قویمی و نسرین­دخت خطاط. تهران: معین.
- بالایی، کریستف و میشل کویی پرس (1366). سرچشمه­های داستان کوتاه فارسی. ترجمه احمد کریمی حکاک. تهران: پاپیروس.
- بالزاک، اونوره دو (1345). آرزوهای بربادرفته. ترجمه سعید نفیسی. تهران: امیرکبیر.
- جمالزاده، محمدعلی (1320). یکی بود و یکی نبود. تهران: بنگاه انتشاراتی پروین.
- ــــــــــــــــــ (1334). تلخ و شیرین. [بی­جا].
- ـــــــــــــــــ(1340). غیر از خدا هیچکس نبود. تهران: کانون انتشاراتی معرفت.
- ــــــــــــــــ (1353). قصه­های کوتاه برای بچه­های ریش­دار. تهران: کانون انتشاراتی معرفت.
- ــــــــــــــ (1356الف). دارالمجانین. تهران: کانون انتشاراتی معرفت.
- ــــــــــــــــ (1356ب). صحرای محشر. تهران: کانون انتشاراتی معرفت.
- ــــــــــــــ (1357). آسمان­ریسمان. تهران: کانون انتشاراتی معرفت.
- چوبک، صادق (1355). سنگ صبور. تهران: جاویدان.
- دهخدا، علی­اکبر (1389). چرند­پرند. کرمان: ولی.
- رضایی­زاده، پدرام (1386). مرگ­بازی. تهران: نشر چشمه.
- شاملو، احمد (1379). قصه­های کتاب کوچه. تهران: مازیار.
- صادقی، بهرام (1380). سنگر و قمقمه­های خالی. تهران: کتاب زمان.
- صافی، حسین و مریم­سادات فیاضی (1390). «کانونی­سازی فرضی و معناشناسی مفهومی». فصلنامه نقد ادبی. س4. ش14. مرکز تحقیقات زبان و ادب فارسی. دانشگاه تربیت مدرس. صص51-78.
- صبحی مهتدی، فضل­الله (1387). قصه­های صبحی. ج 1 و 2. به اهتمام لیما صالح رامسری. تهران: معین.
- طالبوف، عبدالرحیم (1336). کتاب احمد یا سفینه طالبی. تهران: گام.
- علوی، بزرگ (1357). چمدان. تهران: امیرکبیر.
- فتوحی رودمعجنی، محمود و هادی یاوری (1388). «نقش بافت و مخاطب در تفاوت سبک نثر امیرارسلان و ملک­جمشید». جستارهای ادبی. ش167. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. صص6-25.
- محجوب، محمد­جعفر (1382). ادبیات عامیانه ایران: مجموعه­مقالات درباره افسانه­ها و آداب و رسوم مردم ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: نشر چشمه.
- مراغه­ای، زین­العابدین (1353). سیاحتنامه ابراهیم­بیک یا بلای تعصب او. حواشی و مؤخره از محمدباقر مؤمنی. تهران: اندیشه.
- مرتضائیان آبکنار، حسین (1388). معرفی و بررسی آثار داستانی و نمایشی از 1250 تا 1300 شمسی براساس پژوهش­های طرح تطور مضامین داستانی گروه ادبیات معاصر فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- هدایت، صادق (1356). علویه­خانم و ولنگاری. تهران: جاویدان.
- ـــــــــــــ (بی­تا الف). بوف کور. تهران: جاویدان.
- ـــــــــــــ (بی­تا ب). توپ­مرواری. تهران: جاویدان.
- ـــــــــــــ (1383الف). سه قطره خون. تهران: جامه­دران.
- ــــــــــــ (1383ب). وغ­وغ­ساهاب. تهران: جامه­دران.
- ــــــــــــ (1383ج). سگ ولگرد. تهران: جامه­دران.
- یاوری، هادی (1387). «گزاره­های قالبی در قصه امیرارسلان». فصلنامه نقد ادبی. س1. ش4. مرکز تحقیقات زبان و ادب فارسی. دانشگاه تربیت مدرس. صص153-188.
- Genette, G. (1980). Narrative Discourse: An Essay in Method. Ithaca. New York: Cornell University Press.
- Phelan, J. (2005). Living to Tell About It: A Rhetoric and Ethics of Character Narration. Ithaca, NY: Cornell University Press.
- Rimmon-Kenan, S. ([1983] 2002). Narrative Fiction: Contemporary Poetics. 2nd Edn. London: Routledge.
- Chatman, S. (1978). Story and Discourse: Narrative Structure in Fiction and Film. Ithaca, NY: Cornell University Press.
- Johnstone, B. (2001). "Discourse Analysis and Narrative" in Deborah Schiffrin, Deborah Tannen & Heidi E. Hamilton (Eds.). The Handbook of Discourse Analysis. Oxford: Blackwell. Pp. 635-649.
- Labov, W. & J. Waletzky (1967). "Narrative Analysis: Oral Versions of Personal Experience" in J. Helm (Ed.). Essays on the Verbal and Visual Arts. Seatle: University of Washington Press. Pp. 12-44.
نقد ادبی
دوره 5، شماره 19
آذر 1391
صفحه 1-20