شعر فتح (معرفی و تحلیل نوعی از شعرِ مدحی)

نویسنده
عضو هیأت علمی/دانشگاه اصفهان
چکیده
شاعران به مناسبت پیروزی سلاطین و امیران بر دشمنان و در تهنیت فتح و ظفر، «شعر فتح» می‌سروده‌اند. این نوع شعر که در قالب قصیده رواج داشته است، در دیوان‌های شعر و گاهی متون منثور، از آغاز تا دوران معاصر قابل ردیابی‌ است. با آنکه ترکیب «شعرِ فتح» در متون منثور و منظوم به کار رفته است و نشانه‌هایی برای تشخیص آن، از دیگر اشعار وجود دارد؛ اما تاکنون پژوهشی درباره این نوع شعر، منتشر نشده است و در فرهنگ‌های لغت، دانشنامه‌ها و دایرهالمعارف‌ها نیز از «شعر فتح»، نمونه‌ها و ویژگی‌های آن، سخنی در میان نیست. در این مقاله نمونه‌های فراوانی از شعر فتح، سروده معروف‌ترین شاعران زبان فارسی،گردآوری و به ترتیب تاریخی، تنظیم شده است تا به این پرسش‌ها، پاسخ داده شود که ویژگی‌های این نوع شعر چیست؟ در چه قالب و ساختاری نمود پیدا کرده، چه محتوایی را در بر داشته است و مناسبات آن با نوع‌های دیگر چون فتحنامه، ظفرنامه و جنگنامه و تأثیر و تأثّر شاعران، در این نوع شعر از یکدیگر چه و چگونه بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

verse of victory

نویسنده English

Ali ahmadidarani
عضو هیأت علمی/دانشگاه اصفهان
چکیده English

On the occasion of kings and commanders' victory over their opponents and congratulating the victory and success, the poets composed "victory verses". These poems which were in the form of ode can be found in divans and sometimes prose texts from the early times to the present. Although the phrase "verse of victory" has been used in various texts and some poets have mentioned it and there are several clues for distinguishing it from other types of poem, no study has been published about it and there is no trace of this kind of poems and its features and examples in dictionaries, lexicons and encyclopedias. In this paper, numerous examples of these poems, composed by the most famous Persian poets, have been collected and organized chronologically in order to answer the following questions: What are the characteristics of this kind of poem? In which form and structure has it been manifested? What is the content of it? What are its relationships with other kinds of poem like book of victory, encomium and book of war? And finally how different poets did affect and were affected by each other in these poems?

کلیدواژه‌ها English

Literary Genres
Persian verse
panegyric ode
verse of victory
book of victory
ـ آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن (بی‌تا). الذریعه الی تصانیف الشیعه. بیروت: دار الاضواء.
ـ ابن‌الأثیر (1385ق/ 1965م). الکامل فی التاریخ. المجلد السادس. بیروت: دار صادر و دار بیروت.
ـ ابن‌اسفندیار، محمدبن حسن (1389). تاریخ طبرستان. تصحیح عباس اقبال آشتیانی. تهران: اساطیر.
ـ ابن‌حمدون، محمدبن الحسن (1996). تذکره الحمدونیّه. تحقیق احسان عباس و بکر عباس. بیروت: دار صادر.
ـ ابن‌یمین، محمود‌بن یمین‌الدین (1363). دیوان. به تصحیح و اهتمام حسینعلی باستانی راد. تهران: کتابخانه سنایی.
ـ ابوالفرج رونی، ابوالفرج‌بن مسعود (1347). دیوان. به اهتمام محمود مهدوی دامغانی. مشهد: کتاب‌فروشی باستان.
ـ ابوتمام، حبیب‌بن اوس (1994م/ 1414ق). شرح دیوان ابوتمام. الخطیب التبریزی، قدّم له و وضع هوامشه و فهارسه راجی الأسمر. بیروت: دارالکتاب العربی.
ـ اثیر اخسیکتی (1389). دیوان. تصحیح و تحشیه رکن‌الدین همایون‌فرخ. تهران: اساطیر.
ـ ادیب صابر، صابربن اسماعیل (1343). دیوان. به تصحیح و اهتمام محمدعلی ناصح. تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.
ـ ادیب‌الممالک، محمدصادق‌بن حسین (2535). دیوان. به تدوین و تصحیح و حواشی وحید دستگردی. تهران: کتاب‌فروشی فروغی.
ـ ازرقی، ابوبکربن اسمعیل (1336). دیوان. با تصحیح و مقابله و مقدمه سعید نفیسی. تهران: کتاب‌فروشی زوار.
ـ اسفزاری، معین‌الدین محمد (1339). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات. با تصحیح و حواشی و تعلیقات محمدکاظم امام. تهران: انتشارت دانشگاه تهران.
ـ اشرفی سمرقندی، شرف‌الدین حسن (1391). دیوان. تحقیق و تصحیح عباس بگ‌جانی و امید سُروری. تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد شورای اسلامی، انتشارات سفیر اردهال.
ـ افشار، ایرج (1332). «ظفرنامه‌ها» یغما. س6. ش9. صص356 ـ 360.
ـ ـــــــــــ (1354). مجموعه‌ کمینه. تهران: فرهنگ ایران‌زمین.
ـ امامی، کریم (1385). فرهنگ معاصر کیمیا. تهران: فرهنگ معاصر.
ـ امیرخسرو، خسروبن محمود (1954). مفتاح‌الفتوح. به تصحیح شیخ عبدالرشید. هند: دانشگاه علیگره.
ـ امیرمعزی، محمدبن عبدالملک (1389). دیوان. تصحیح و تحشیه عباس اقبال آشتیانی. تهران: اساطیر.
ـ انوری، علی‌بن محمد (1372). دیوان. به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ اهلی شیرازی، محمدبن یوسف (1369). دیوان. تصحیح و مقدمه حامد ربانی. تهران: کتابخانه سنایی.
ـ بدرالدین چاچی (1387). دیوان. تحقیق و تصحیح علی‌محمد گیتی‌فروز. تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ بهار، محمدتقی (1394). دیوان. به اهتمام چهرزاد بهار. تهران: توس.
ـ بیدل دهلوی، عبدالقادربن عبدالخالق (1376). کلیات. به تصحیح اکبر بهداروند و پرویز عباسی داکانی. تهران: الهام.
ـ بیهقی، ابوالفضل (1374). تاریخ بیهقی. تصحیح علی‌اکبر فیاض. تهران: علمی.
ـ تاریخ سیستان (1389). ملک‌‌الشعرای بهار. تهران: اساطیر.
ـ جبلی، عبدالواسع‌‌بن عبدالجامع (1361). دیوان. به اهتمام و تصحیح و تعلیق ذبیح‌الله صفا. تهران: امیرکبیر.
ـ الجربادقانی، ابوالشرف ناصح‌‌بن ظفر (1374). ترجمه تاریخ یمینی. به اهتمام جعفر شعار. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ جمال‌الدین اصفهانی، محمدبن عبدالرزاق (1362). دیوان. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. تهران: کتابخانه سنایی.
ـ جنگنامه کشم (1384). تصحیح و تحقیق محمدباقر وثوقی و عبدالرسول خیراندیش. تهران: میراث مکتوب.
ـ حافظ ابرو، عبدالله‌بن لطف‌الله (1380). زبده‌التواریخ. مقدمه و تصحیح و تعلیقات سیدکمال حاج سیدجوادی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ حافظ، شمس‌الدین محمد (1377). دیوان. به تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی. تهران: اساطیر.
ـ حامدی اصفهانی (1383). تصحیح کلیات دیوان حامدی اصفهانی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد. استاد راهنما: مسیح بهرامیان. نگارش مریم‌السادات ابطحی فروشانی.
ـ حجتی، حمیده (1381). «فتحنامه» در فرهنگنامه ادبی فارسی. ج2. به سرپرستی حسن انوشه. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. صص1021 ـ 1022.
ـ حسن دهلوی، حسن‌بن علی (1383). دیوان. به اهتمام احمد بهشتی شیرازی و حمیدرضا قلیچ‌خانی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ـ حسن غزنوی، حسن‌بن محمد (1362). دیوان. به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: اساطیر.
ـ خاقانی، بدیل‌بن علی (1373). دیوان. به کوشش ضیاءالدین سجادی. تهران: زوار.
ـ خراسانی، سراج‌الدین (1351). دیوان. با مقدمه و تعلیقات به اهتمام نذیر احمد. هند: علیگر مسلم یونیورسیتی.
ـ خطیبی، حسین (1386). فن نثر در ادب پارسی. تهران: زوار.
ـ خواجوی کرمانی، محمودبن علی (1369). دیوان. به تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: پاژنگ.
ـ خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن همام‌الدین (1353). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. زیر نظر محمد دبیرسیاقی. تهران: چاپخانه گلشن.
ـ داوری شیرازی، محمد‌بن محمدشفیع (1370). دیوان. بی‌جا: وصال.
ـ درایتی، مصطفی (1389). فهرستواره دستنوشته‌های ایران (دنا). تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ ـــــــــــــ (1390). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
ـ دعویدار قمی، محمدبن سعد (1365). دیوان. با تصحیح و مقدمه علی محدث. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
ـ دهخدا، ‌علی‌اکبر (1373). لغت‌نامه. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ـ ذوالفقار شروانی، حسین‌بن علی (1934). دیوان. ویرایش و مقدمه ادوارد ادواردز. لندن: printed by order of the trustees.
ـ ذهبی، محمدبن احمد (1991م/ 1412ق). تاریخ الإسلام و طبقات المشاهیر و الاعلام. تحقیق عمر عبدالسلام تدمری. بیروت: دارالکتاب العربی.
ـ رستگار فسایی (1380). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید.
ـ رشید وطواط (1339). دیوان. با مقدمه و مقابله و تصحیح سعید نفیسی. تهران: کتابخانه بارانی.
ـ رضی‌الدین نیشابوری، محمد (1382). دیوان. تصحیح و توضیح ابوالفضل وزیرنژاد. مشهد: محقق.
ـ رفیع لنبانی، عبدالعزیزبن مسعود (1369). دیوان. تهران: پاژنگ.
ـ سروش، محمدعلی‌‌بن قنبرعلی (1340). دیوان. تصحیح محمدجعفر محجوب. تهران: امیرکبیر.
ـ سروشیار، جمشید (1374). «گزارد حقِّ حافظ خلخالی». نشر دانش. س15. ش3. صص42 ـ 50.
ـ سفینه ‌بولونیا (1393). به کوشش ایرج افشار، محمد افشین‌وفایی و شهریار شاهین‌دژی. تهران: سخن.
ـ سلمان ساوجی، سلمان‌بن محمد (1371). دیوان. مقدمه و تصحیح ابوالقاسم حالت. به کوشش احمد کرمی. تهران: سلسله نشریات ما.
ـ سنایی، مجدودبن آدم (1385). دیوان. به سعی و اهتمام محمدتقی مدرس رضوی. تهران: سنایی.
ـ سوزنی، محمد‌بن مسعود (1338). دیوان. تصحیح و مقدمه ناصرالدین شاه‌حسینی. تهران: امیرکبیر.
ـ سیدای نسفی، میرعابد (1382). دیوان. با تصحیح و تعلیق حسن رهبری. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
ـ سیف اسفرنگی (1357). دیوان. با مقدمه و تصحیح زبیده صدیقی. مولتان: قومی ثقافتی مرکز بهبود.
ـ السیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر (2013م/ 1434ق). تاریخ الخلفا. به اشراف محمد غسّان نصوح عزقول الحسینی. قطر: وزاره الاوقاف و الشؤون الاسلامیه.
ـ شجاع (1374). انیس‌النّاس. به کوشش ایرج افشار. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). رستاخیز کلمات. تهران: سخن.
ـ شمیسا، سیروس (1389). انواع ادبی. تهران: نشر میترا.
ـ شوریده شیرازی، محمدتقی (1388). کلیات دیوان. به اهتمام خسرو فصیحی. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران ـ مک‌گیل.
ـ صائب، محمدعلی (1383). دیوان. به کوشش محمد قهرمان. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ صاین هروی، رکن‌الدین محمود (1959). دیوان. مقدمه تصحیح و تحشیه از سیدحسن. هندوستان، پتنه: لیبل لیتهو پریس.
ـ صبوری، محمدکاظم‌بن محمدباقر (1394). دیوان. تصحیح و مقدمه محمد ملک‌زاده. تهران: میراثبان.
ـ ضیف، شوقی (بی‌تا). العصر العباسی الاول. مصر: دارالمعارف.
ـ طالب آملی (1346). کلیات اشعار. به اهتمام و تصحیح و تحشیه طاهری شهاب. تهران: کتابخانه‌ سنایی.
ـ طبری، محمدبن جریر (بی‌تا). تاریخ الرسل و الملوک. تهران: جهان.
ـ طلیمات، غازی و عرفان الاشقر (2007م/ 1428ق). الشعر فی عصر النبوه و الخلافه الراشده. دمشق: دارالفکر.
ـ طهماسبی، شهلا (1391). «فتحنامه» در دانشنامه زبان و ادب فارسی. به سرپرستی اسماعیل سعادت. ج4. صص771 ـ 774.
ـ ظهیر فاریابی، طاهربن محمد (1381). دیوان. تصحیح و تحقیق و توضیح امیرحسن یزدگردی. به اهتمام اصغر دادبه. تهران: نشر قطره.
ـ عبید زاکانی، عبیدالله (1999). کلیات. به اهتمام محمدجعفر محجوب. نیویورک: bibliotheca persica press.
ـ عسجدی مروزی، عبدالعزیزبن منصور (1334). دیوان. به اهتمام و تصحیح طاهری شهاب. تهران: کتابخانه طهوری.
ـ عمعق، شهاب‌الدین (1339). دیوان. با مقابله و تصحیح و مقدمه و جمع‌آوری سعید نفیسی. تهران: کتاب‌فروشی فروغی.
ـ عمید لویکی (1985). دیوان. مرتبه نذیر احمد. لاهور: عظیم پرنتنگ کارپوریشن.
ـ عنصرالمعالی، کیکاوس‌بن اسکندر (1378). قابوس‌نامه. به اهتمام و تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ عنصری، حسن‌بن احمد (1363). دیوان. تصحیح و مقدمه محمد دبیرسیاقی. تهران: کتابخانه سنایی.
ـ فرخی سیستانی، علی‌بن جولوغ (1380). دیوان. به‌کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: زوار.
ـ فیضی، ابوالفیض‌بن مبارک (1362). دیوان. مصحح ای. دی. ارشد. با مقابله و مقدمه حسین آهی. تهران: فروغی.
ـ قاآنی شیرازی، حبیب‌الله‌بن گلشن (1336). دیوان. با تصحیح و مقدمه محمدجعفر محجوب. تهران: امیرکبیر.
ـ قائم‌مقام، ابوالقاسم‌بن عیسی (1366). دیوان. تصحیح حواشی و فهرست‌ها از بدرالدین یغمایی. تهران: شرق.
ـ قربان‌نژاد، پریسا (1388). «فتحنامه‌نویسی (در ایران و اسلام)». فرهنگ. ش71. صص179 ـ 216.
ـ قطران، ابومنصور (1362). دیوان. از روی نسخه تصحیح‌شده محمد نخجوانی. تهران: ققنوس.
ـ قمری آملی، سراج‌الدین (1368). دیوان. به اهتمام یدالله شکری. تهران: معین.
ـ کاتب یزدی، احمدبن حسین (1386). تاریخ جدید یزد. به‌کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
ـ کلیم، ابوطالب (1369). دیوان. تصحیح و تعلیقات محمد قهرمان. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
ـ کمال‌الدین اصفهانی (1348). دیوان. به اهتمام حسین بحرالعلومی. تهران: کتاب‌فروشی دهخدا.
ـ مجیرالدین بیلقانی (1358). دیوان. تصحیح و تعلیق محمد‌ آبادی. تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
ـ محتشم، علی‌بن احمد (1380). هفت دیوان محتشم کاشانی. با مقابله و تصحیح و تعلیقات عبدالحسین نوایی و مهدی صدری. تهران: میراث مکتوب.
ـ مختاری غزنوی، عثمان‌بن عمر (1382). دیوان. به‌اهتمام جلال‌الدین همایی. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ مستوفی، عبدالله (1360). شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه. تهران: زوار.
ـ مسعود سعد سلمان (1364). دیوان. به اهتمام و تصحیح مهدی نوریان. اصفهان: کمال.
ـ مشتاق اصفهانی، میرعلی (1363). دیوان. به‌کوشش حسین مکی. تهران: علمی.
ـ منزوی، احمد (1390). فهرستواره کتاب‌های فارسی. تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
ـ منوچهری، احمدبن قوص (1385). دیوان. به‌اهتمام محمد دبیرسیاقی. تهران: زوار.
ـ نخجوانی، حسین (1334). «ظفرنامه‌ها (شرح و معرفی هشت کتاب که به نام ظفرنامه تألیف شده)». نشریه دانشکده ادبیات تبریز. س7. صص374 ـ 357.
ـ نشاط اصفهانی، عبدالوهاب (بی‌تا). کلیات. بی‌جا: از انتشارات کتاب‌فروشی محمودی.
ـ نظام استرآبادی (1391). دیوان. تحقیق و تصحیح شایسته ابراهیمی و مرضیه بیک‌وردی‌لو. تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ نظام قاری، محمودبن امیر احمد (1391). کلیات. تحقیق و تصحیح رحیم طاهر. تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، انتشارات سفیر اردهال.
ـ نظیری، محمدحسین (1340). دیوان. با مقابله و تصحیح و تنظیم و جمع و تدوین مظاهر مصفا. تهران: کتابخانه‌های امیرکبیر و زوار.
ـ وصال شیرازی، محمدشفیع‌‌بن محمداسماعیل (بی‌تا). دیوان. مصحح محمد عباسی. تهران: کتاب‌فروشی فخر رازی.
ـ همایی، جلال‌الدین (1361). مختاری‌نامه (مقدمه دیوان عثمان مختاری). تهران: علمی و فرهنگی.
ـ ـــــــــــــــــــ (1371). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: مؤسسه نشر هما.
ـ یوسفی، غلامحسین (1370). فرخی سیستانی (بحثی در شرح احوال و روزگار و شعر او). تهران: نشر علم.
- ‘Am’aq, Sh. (1960). Divān. (corrected by SaeidNafisi). Tehran: Ketābforoushi Forouqi.
- ‘Amid Luyaki. (1985). Divān.( corrected by NazirAhmad) Lahore: Azim Printing Corporation.
- ‘Obeyd-e Zākāni, O. (1999). Koliāt. (compiled by Mohammad Ja’far Mahjoob). New York: Bibliotheca Persica Press.
- ‘Onsor al-Ma’āli, K. E. (1999). QāboosNāmeh. (corrected by Gholām Husein Yusefi). Tehran: Elmi va Farhangi Publication.
- ‘Onsori, H. A. (1984). Divān. (corrected by Mohammad Dabir Siāqi). Tehran: Ketābkhāneh Sanāei.
- Abu Tammām, H. A. (1994). Sharh-e Divān-e Abu Tammām. Beirut: Dār al-Kitāb al-Arabi.
- Abulfaraj Runi, A. M. (1968). Divān. (compiled by Mahmoud MahdaviDāmghāni). Mashhad: Ketābforoushi Bāstān.
- Adib al-Mamālik, M. S. H. (1956). Divān. (corrected by Vahid Dastgerdi). Tehran: Ketābforoushi Foroughi.
- AdibSāber, S. E. (1964). Divān. (corrected by Mohammad Ali Nāsih). Tehran: Elmi Institute.
- Afshār, I. (1953). “Zafarnāmehā”. Yaghmā. Vol. 6. No. 9. pp. 356 - 360.
- Afshār, I. (1975). Majmou’eh Kamineh. Tehran: Farhang-e Iran Zamin Publication.
- AhliShirāzi, M. Y. (1990). Divān. (corrected by Hāmid Rabbāni). Tehran: Ketābkhāneh Sanāei.
- Al-Jarbādeqāni, A. N. Z. S. (1995). Tarjom-e Tārikh-e Yamini. (corrected by Ja'farShe'ār). Tehran: Elmi va Farhangi Publication.
- Al-Soyooti, A. A. (2013). Tārikh al-Kholafā. (compiled by Mohammad Ghassān Nosouh Azqool al-Hoseini). Qatar: Vezārat al-Oqāfva al-Sho’oun al-Eslāmieh.
- Amir Khosro, Kh. M. (1954). Miftāh al-Fotouh. (corrected by Sheikh Abdulrashid). India: Aligar University.
- Amir Mo’ezi, M. A. (2010). Divān. (corrected by Abbās Iqbāl Ashtiāni). Tehran: Asātir Publication.
- Anvari, A. M. (1993). Divān. (compiled by Mohammad Taqi Modarres Razavi). Tehran: Elmi va Farhangi Publication.
- Aqa Bozorg Tehrani, M. (n.d). Al-Zari’ehelaTasānif al-Shi’eh. Beirut: Dār al-Azvā’.
- Asfāzari, M. M. (1960). Rozāt al-Janāt fi Awsāf Madinat al-Harāt. (corrected by Mohammad Kāzim Emām). Tehran: Tehran University Press.
- Ashrafi Samarqandi, Sh. H. (2012). Divān. (corrected by AbbāsBegjāni and OmidSorouri). Tehran: The Library, Museum and Document Center of the Islamic Parliament and Safir-e Ardehāl Publication.
- Asjadi Marvzi, A. M. (1955). Divān. (corrected by Tāheri Shahāb). Tehran: Ketābkhāneh Tahouri.
- Athir Akhsikati (2010). Divān. (corrected by Roknodin Homāyounfarokh). Tehran: Asātir Publication.
- Azraqi, A. E. (1957). Divān. (corrected by SaeidNafisi). Tehran: Ketābforoushi Zavār.
- Badredin Chāchi (2007). Divān. (corrected by Ali Mohammad Giti Forouz). Tehran: The Library, Museum and Document Center of the Islamic Parliament.
- Bahār, M. (2015). Divān. (compiled by Chehrzād Bahār). Tehran: Toos Publication.
- Beyhaqi, A. (1995). Tārikh-e Beyhaqi. (corrected by Ali AkbarFayyāz). Tehran: Elmi.
- Bidel Dehlavi, A. A. (1997). Koliāt. (corrected by Akbar Behdārvand and Parviz Abbāsi Dākāni). Tehran: Elhām.
- Dāvari Shirāzi, M. M. (1991). Divān. n.p: Vesāl.
- Da'vidār Qomi, M. S. (1986). Divān. (corrected by Ali Mohades). Tehran: Amir Kabir Publication.
- Dehkhodā, A. (1994). The Dictionary. Tehran: Tehran University Press.
- Derāyati, M. (2010). The Index of Iran's Manuscripts (DENA). Tehran: The Library of the Museum and Document Center of Islamic Parliament.
- Derāyati, M. (2011). The List of Iran's Manuscripts (FANKHA). Tehran: The Organization of Documents and National Library of Islamic Republic of Iran.
- Emāmi, K. (2006). Kimiā Contemporary Dictionary. Tehran: Farhang-e Mo’āser.
- Farrokhi Sistāni, A. J. (2001). Divān. (compiled by Mohammad Dabir Siāqi). Tehran: Zavār Publication.
- Feyzi, A. M. (1983). Divān. (corrected by E. D. Arshad). Tehran: Forouqi Publication.
- Hāfiz Abroo, A. L. (2001). Zobdatol Tavārikh. (corrected by Seyed Kamāl Haj Seyed Javādi). Tehran: The Publication Organization of Ministry of Islamic Culture and Guidance.
- Hāfiz, Sh. M. (2008). Divān. (corrected by Allāmeh Qazwini and Qāsem Qani) Tehran: Asātir Publication.
- Hāmedi Esfahāni. (2004). Tashih-e Koliāt-e Divān-e Hāmedi Esfahāni. MA Thesis. Islamic Azad University (Najafabad Branch).
- Hasan Dehlavi, H. A. (2004). Divān. (corrected by Ahmad BeheshtiShirāzi and Hamid Reza Qelichkhāni). Tehran: Anjoman-e Āsārva Mafākher-e Farhangi.
- HasanQaznawi, H. M. (1983). Divān. (corrected by Mohammad Taqi Modarres Razavi). Tehran: Asātir Publication.
- Hojati, H. (2002). "Fathnāmeh". Farhangnāmeh AdabiFārsi. Vol. 2. edited by Hasan Anousheh. Tehran: The Publication Organization of Ministry of Islamic Culture and Guidance. pp 1021 - 1022.
- Homāei, J. (1982). Mokhtāri Nāmeh. Tehran: Elmi va Farhangi Publication.
- Homāei, J. (1992). Fonoon-e Balāghat and Sanā’āt-e Adabi. Tehran: Nashr-e Homā.
- Ibn al-Athir. (1965). Al-Kāmil fi al-Tārikh. sixth vol. Beirut: DārSāder and Dār Beirut.
- Ibn Esfandiār, M. H. (2010). Tārikh-e Tabarestān. (correted by Abbās Iqbāl Āshtiāni). Tehran: Asātir Publication.
- Ibn Hamdoun, M. H. M. A. (1996). Tazkireh al-Hamdounieh. (compiled by Ehsan Abbās and Bikr Abbās). Beirut: DārSāder.
- Ibn Yamin, M. Y. (1984). Divān. (corrected by Husein Ali Bāstāni Rād). Tehran: Ketābkhāneh Sanāei.
- Jamāledin Esfahāni, M. A. (1983). Divān. (corrected by Hasan Vahid Dastgerdi). Tehran: Ketābkāneh Sanāei.
- Jangnāmeh Kosham (2005). (corrected by Mohammad Bāqer Vosooqi and Abdulrasool Kheirandish). Tehran: Miras-e Maktoob.
- Jebeli, A. A. (1982). Divān. (corrected by Zabiholāh Safā). Tehran: Amir Kabir Publication.
- Kalim, A. (1990). Divān. (corrected by Mohammad Ghahremān). Mashhad: Āstān-e Qods-e Razavi.
- Kamālodin Esfahāni (1969). Divān. (compiled by Husein Bahrolol’oloomi). Tehran: Ketābforoushi Dehkhodā Publication.
- KātebYazdi, A. H. (2007). Tārikh-e Jadid-e Yazd. (compiled by IrajAfshār). Tehran: Amir Kabir Publication. [in Persian]
- Khājooye Kermāni, M. A. (1990). Divān. (corrected by Ahmad SoheiliKhānsāri). Tehran: Pāzhang.
- Khāndmir, Gh. H. (1974). Tārikh-e Habib al-Seir fi Akhbār-e Afrād-e Bashar. (corrected by Mohammad Dabir Siāqi). Tehran: Golshan Publishing House.
- Khāqāni, B. A. (1994). Divān. (corrected by Ziā'odin Sajādi). Tehran: Zavār Publication.
- Khatibi, H. (2007). Fan-e Nasr darAdab-e Pārsi. Tehran: Zavār Publication.
- Khorāsāni, S. (1972). Divān. (corrected by Nazir Ahmad). India: Aligar Moslem University.
- Manoochehri, A. Q. (2006). Divān. (compiled by Mohammad Dabir Siāqi). Tehran: Zavār Publication.
- Masoud Sa’dSalmān (1985). Divān. (corrected by Mehdi Nourian). Isfahan: Kamāl Publication.
- Mohtasham, A. A. (2001). Haft Divān-e Mohtasham Kāshāni. (corrected by Abdul Husein Navāei and Mehdi Sadri). Tehran: Mirās-e Maktoob.
- Mojirodin Bilaqāni (1979). Divān. (corrected by Mohammad Ābādi). Tabriz: The Institute of Iranian History and Culture.
- Mokhtāri Qaznavi, O. O. (2003). Divān. (compiled by Jalālodin Homāei). Tehran: Elmi va Farhangi Publication.
- Monzavi, A. (2011). The Index of Persian Books. Tehran: The Center of Great Islamic Encyclopedia.
- Moshtāq-e Esfahāni, M. A. (1984). Divān. (compiled by Husein Makki). Tehran: Elmi Publication. [in Persian]
- Mostofi, A. (1981). Sharh-e Zendegani Man or The Social and Bureaucratic History of Qajar Era. Tehran: Zavār Publication.
- Nakhjavāni, H. (1955). “Zafar Nāmehā”. The Journal of Tabriz Humanities Faculty. Vol. 7. pp. 357 - 374.
- Naziri, M. (1962). Divān. (corrected by Mazāher Mosafā). Tehran: Amir Kabir and Zavār.
- Neshāt-e Esfahāni, A. (n.d). Koliāt. n.p: Ketābforoushi Mahmoudi.
- Nezām Astarābādi (2012). Divān. (corrected by Shāyesteh Ebrāhimi and Marzieh Beykverdiloo). Tehran: The Library of the Museum and Document Center of Islamic Parliament.
- Nezām Qāri, M. A. (2012). Koliāt. (corrected by Rahim Tāher). Tehran: The Library of the Museum and Document Center of Islamic Parliament and Safir-e Ardehāl Publication.
- Qā’em Maqām, A. E. (1987). Divān. (corrected by Badrodin Yaghmāei). Tehran: Sharq Publication.
- Qāāni Shirāzi, H. G. (1957). Divān. (corrected by Mohammad Ja’farMahjoob). Tehran: Amir Kabir.
- Qamari Āmoli, S. (1989). Divān. (corrected by YadollāhShekari). Tehran: Moein Publication.
- Qatrān, A. (1983). Divān. (corrected by Mohammad Nakhjavāni). Tehran: Qoqnoos Publication.
- Qorbānnezhād, P. (2009). “Fathnāmeh Nevisidar Iran va Islam”. Farhang. No. 71. pp. 179 - 216.
- Rafi’ Lonbāni, A. M. (1990). Divān. Tehran: Pāzhang Publication.
- Rashid Vatvāt (1960). Divān. (corrected by SaeidNafisi). Tehran: Ketābkhāneh Bārāni.
- Rastegār Fasāei (2001). The Genres of Persian Poetry Shiraz. Navid Publication.
- Raziedin Neyshāburi, M. (2003). Divān. (corrected by Abulfazl Vizrnezhād). Mashhad: Mohaqeq Publication.
- Tabari, M. J. (n.d). Tārikh al-Rosolva al-Moluk. Tehran: Jahān Publishing Company.
- Sā’eb, M. (2004). Divān. (corrected by Mohammad Qahremān). Tehran: Elmi va Farhangi Publication.
- Sabouri, M. M. (2015). Divān. (corrected by Mohammad Malekzādeh). Tehran: Mirāsbān.
- Safineh Bologna (2014). compiled by Iraj Afshār, Mohammad Afhin Vafaei and Shahriār Shāhindezhi. Tehran: Sokhan.
- Salmān Savoji, S. M. (1992). Divān. (corrected by Abulqāsem Hālat). Tehran: Selseleh Nashriāt-e Mā.
- Sanāei, M. A. (2006). Divān. (corrected by Mohammad Taqi Modarres Razavi). Tehran: Sanāei Publication.
- Sāyen Heravi, R. M. (1959). Divān. (corrected by Seyed Hasan). India, Patne: Label Litho Paris.
- Seydāy-e Nasafi, M. (2003). Divān. (corrected by Hasan Rahbari). Tehran: Alhodā Publication.
- Seyf Esfarangi. (1978). Divān. (corrected by Zobeydeh Sediqi). Multan: Qomi Saqāfati.
- Shafiee Kadkani, M. (2012). Rastākhiz-e Kalamāt. Tehran: Sokhan.
- Shamisā, S. (2010). Literary Genres. Tehran: Mitra Publication.
- Shojā’. (1995). Anis al-Nās. (compiled by Iraj Afshār). Tehran: Elmi va Farhangi Publication.
- Shouridey-e Shirāzi, M. (2009). Koliāte-e Divān. (compiled by Khosrow Fasihi). Tehran: The Institute of Islamic Studies of University of Tehran/McGill.
- Soroush, M. Q. (1962). Divān. (corrected by Mohammad Ja’far Mahjoub). Tehran: Amir Kabir Publication.
- Soroushyār, J. (1995). “Gozārd Haqqe Hafiz Khalkhāli”. Nashr-e Dānesh. Vol. 15. No. 3. pp. 42 - 50.
- Souzani, M. S. (1959). Divān. (corrected by Nāserrodin Shāh Hoseini). Tehran: Amir Kabir Publication.
- Tahmāsebi, Sh. (2012). “Fathnāmeh”. The Encyclopedia of Persian Language and Literature. (edited by Esmāeil Sa’ādat). Vol. 4. pp. 771 -774.
- Tāleb Āmoli (1967). Koliāt-e Ash’ār. (corrected by TāheriShahāb). Tehran: Ketābkhāneh Sanāei.
- Talimāt, Ghāziva Erfān al-Ashqar (2007). Al-She’r fi Asr-e al-Nabovahva al-Khelāfa al-Rāshedeh. Damascus: Dār al-Fekr.
- Tārikh-e Sistān (2010). Malek al-Sho'arā Bahār. Tehran: Asātir Publication.
- Vesāl Shirāzi, M. M. (n.d). Divān. (corrected by Mohammad Abbāsi). Tehran: Ketābforoushi Fakhr-e Rāzi.
- Yusefi, Gh. (1991). FarokhiSistāni. Tehran: Elm Publication.
- Zahbi, M. A. (1991). Tārikh-e al-Islam vaTabaqāt al-Mashāhirva al-A'lām. (corrected by Omar Abdusalam Tadmari). Beirut: Dār al-Kitāb al-Arabi.
- Zahir-e Faryābi, T. M. (2002). Divān. (corrected by Amir Hasan Yazdgerdi). Tehran: Qatreh Publication.
- Zeyf, Sh. (n.d). Al-‘Asr al-Abbāsi al-Aval. Egypt: Dār al-Ma’āref.
- Zolfaqār Shirvāni, H. A. (1934). Divān. (edit and introduction by Edward Edwards). London.