جدل ژنریک شعر و تاریخ در رساله ‌ایراد از میرزا فتحعلی‌ آخوندزاده (نظرات آخوندزاده در نقد پوئزی و تاریخ)

نوع مقاله : پژوهشی -نظری اصیل

نویسنده
دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
رضا قلی‌خان هدایت، ملقب به لله‌باشی، ادیب، شاعر و تذکره‌نویس سده سیزدهم در دوران حکومت محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار بود. گذشته از کتاب‌های ریاض‌العارفین، مجمع‌الفصحا و اصول‌الفصول، سه مجلد کتاب روضه‌الصفای ناصری او در تاریخ قاجار مشهور است. این کتاب درواقع ملحقات روضه‌الصفا خوانده می‌شود که به‌دنبال کتاب روضه‌‌الصفا‌ی خواندمیر نگاشته شد. رساله ایراد، نوشته میرزا فتحعلی آخوندزاده، گفت‌و‌گویی انتقادی است میان رضاقلی‌خان هدایت و آخوند‌زاده درباره متن تاریخی روضه‌الصفای ناصری و بعضی مسائل تاریخ‌نگارانه آن. عمده‌ انتقادهای آخوندزاده به هدایت متوجه رویکرد و روشِ تاریخ‌نگاری اوست. در این گفت‌و‌گوی جدلی، به‌سبب شاعر بودن رضاقلی‌خان هدایت و استفاده از شعرهای خود در روضه‌الصفای ناصری، از نوع ادبی پوئزی (شعر) سخن به‌میان می‌آید. تنش جدلی شکل‌گرفته میان آخوندزاده و هدایت در رساله ایراد، از حیث در بر گرفتن بعضی گزاره‌های بنیادین، از مهم‌ترین تنش‌های جدلی در تاریخ نقد ادبی و نقد تاریخ‌نگاری در ایران است. از طرف دیگر رساله ایراد ارتباط شگفت‌انگیزی با دیگر آثار آخوندزاده دارد که بنا به ضرورت به آن‌ها پرداخته‌ایم. مقاله حاضر ضمن تحلیل چگونگی رویارویی ژنریک شعر و تاریخ در ساحتی نظری و عملیِ، نشان داده امکانات درونی این جدل ژنریک تا چه اندازه در شناخت بنیادهای نقد ادبی و نقد تاریخ‌نگاری فارسی راهگشا و سودمند است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

A Methodological Critique of “The Imagist Historian or Formalist Poet”

نویسنده English

Mehdi Dadkhah Tehrani
Lecturer at Allameh Tabataba’i University
چکیده English

‘Resāle-ye- Irād” written by Mirza Fathali Akhundzadeh, Iranian intellectual of the Qajar period, essentially involves a fictional and critical dialogue between Reza Qoli Khan Hedayat and Akhundzadeh about the historical text of "Rawdhat al-Safāye-Nāseri" and some of its historiographical issues. Akhundzadeh strongly criticizes Hedayat’s approach and method of historiography. In this controversial dialogue, due to the fact that Reza Qholi Khan Hedayat is a poet, the misuse of his poems in the text, is the main topic of this debate.

Extended Abstract

Reza Qolikhan Hedayat, entitled Lalah Bashi, was a thirteenth-century writer, poet, and historian in Iran during the reigns of Mohammad Shah and Nasser al-Din Shah Qajar. "Rawdhat al-Safa-ye-Naseri" is one of the most important histories of Qajar period. This historical book is actually called "Appendices to Rawdhat al-Safa", which is actually written in the following of the book "Rawdha al-Safa" by Khvandmir. ‘Resāle-ye- Irād” written by Mirza Fathali Akhundzadeh, Iranian intellectual of the Qajar period, essentially involves a fictional and critical dialogue between Rezaghili Khan Hedayat and Akhundzadeh about the historical text of "Rawdhat al-Safaye-Naseri" and some of its historiographical issues. Akhundzadeh strongly criticizes Hedayat’s approach and method of historiography. In this controversial dialogue, due to the fact that Reza Qholi Khan Hedayat is a poet, the misuse of his poems in Rodhat Al-Safa Naseri is the main topic of this debate. This controversial dialogue between Akhundzadeh and Hedayat in “Resāley-e Irād” is one of the most important polemical tensions in the history of literary criticism and historiography criticism in Iran. This article will show the internal possibilities of this generic debate in recognizing the foundations of Persian literary criticism and historical historiography criticism.

کلیدواژه‌ها English

Resāle-ye Irād
generic debate
history
poesie (Poetry)
Literary criticism
منابع
کتاب:
1. آدمیت، فریدون، اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده،‌ تهران، انتشارات خوارزمی، چاپ اول، 1349.
2. ، اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی، تهران، انتشارات پیام، چاپ دوّم: 1357.
3. آخوند زاده، میرزا فتحعلی، مقالات، گردآورنده: باقر مومنی، تهران، انتشارات آوا، چاپ اوّل، 1351.
4. ، مقالات فلسفی، ویراستة ح- صدیق، تبریز، کتاب ساوالان، چاپ اول 1357(2537).
5. ، مکتوبات، تبریز، نشر احیاء، بیتا (1357؟).
6. ارسطو، شاعری (بوطیقا)، ترجمة رضا شیرمرز، تهران، انتشارات ققنوس، چاپ اوّل، 1397.
7. افلاطون، جمهوری، ترجمة محمد حسن لطفی، تهران، چاپخانه خوشه، چاپ اوّل 1353.
8. براون، ادوارد، تاریخ ادبیات ج 4، بی‌تا بی‌جا.
9. برت، آر. ال، تخیّل، ترجمة مسعود جعفری، تهران، نشر مرکز، چاپ چهارم 1389.
10. بهار، ملک الشعراء، سبک شناسی ج 3، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ دهم، 1389.
11. زرین کوب، عبدالحسین، نقد ادبی (ج2)، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ چهارم 1369.
12. شفیعی کدکنی، محمدرضا، با چراغ و آینه، تهران، انتشارات سخن، چاپ چهارم: 1392.
13. کاسیرر، ارنست، فلسفة روشنگری، ترجمة یدالله موقن، تهران، انتشارات نیلوفر، چاپ اوّل، بهار 1370.
14. کریمی، حکاک، طلیعة تجدد در شعر فارسی، ترجمة مسعود جعفری، تهران، انتشارات مروارید، چاپ اوّل، 1384.
15. ولک، رنه، تاریخ نقد جدید، ج 3، ترجمة سعید ارباب شیرانی، تهران، انتشارات نیلوفر، چاپ سوّم: 1389.
16. همایی، جلال الدین، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، تهران، نشر اهورا، چاپ اول، 1389.
مقاله:
گادامر، هانس گئورگ: «افلاطون و شاعران»، ترجمة یوسف اباذری، در: ارغنون شمارة 14 (دربارة شعر)، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ چهارم، 1394.
لاتین
کتاب:
1. Vico, Giambatissta, The new science, Translated from the third edition (1744), by Thomas Goddard bergin, and Max Harold fich,Cornell university press, Ithaca, New York, 1948.
2. White, hyden, The content of the form (narrative discourse and historical representation), London, The Johns Hoplins University press, 1987.
3. , The fiction of Narrative (essays on history, literature and theory), Edited by Robert Doran, The john Hopkins university press, 2010.