بررسی اثباتی زاویۀ خیال در تشبیهات حروفی شعر سبک خراسانی

نوع مقاله : پژوهشی -نظری اصیل

نویسنده
مرتضی حیدری
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور
چکیده
بسامد­ها متغیر­هایی تعیین­کننده در دانش سبک­شناسی هستند و به­کار­گیری روش­های تحلیل آماری در ارزیابی بسامد­ها نتایج سبک­شناختی سنجیده­تری را به­همراه ­خواهد ­داشت. آمار­ توصیفی نمی­تواند کمیّت­های پر­نوسان و دارای رفتار نا­منظم را به­روشنی تبیین­ کند. از ­همین روی روش­های آمار استنباطی در نتیجه­گیری از متغیر­های کمّی نا­متوالی بسیار سودمند خواهد­ بود. سبک­شناسی مرتبط با تحلیل­های رایانه­ای را سبک­سنجی می­نامند که در­ حوزۀ زبان فارسی چندان رایج ­نبوده ­است. در ­این ­مقاله، نویسنده بسته­تر ­شدن زاویۀ خیال در چهار­ گونۀ ساختمان تشبیه را به­ترتیب از 1 تا 4 درجه­بندی کرده­ و سپس رابطۀ میان فشرده­تر ­شدن زاویۀ خیال با بسامد تشبیهات حروفی را در دیوان دوازده­ تن از شاعران شاخص سبک خراسانی در­ گذر زمان ارزیابی ­کرده ­است. از­ آنجا که بسامد گونه­های تشبیهات حروفی از لحاظ ساختمان و فشرده ­شدن زاویۀ خیال در ساختمان این­دست­ تشبیهات رفتار سبکی مشخصی را نشان­ نمی­دهد، با استفاده از ضریب هم‌بستگی پیرسون در نرم­افزار رایانه­ای SPSS به تحلیل استنباطی آمار­ها پرداخته ­شده ­است. با توجه به نتایج کمّی برآمده از این نرم­افزار که گویای ضریب هم‌بستگی 374/. و سطح معناداری 626/. است و مقایسه این اعداد با شاخص­های تعریف‌شده برای ضریب هم‌بستگی (1+ و 1-) و سطح قراردادی معناداری، رابطه مثبت و مستقیم میان متغیرها (نازک­تر ­شدن خیال و فشردگی زاویه تشبیه با بسامد تشبیهات حروفی) تأیید می­شود. به زبان سبک­شناسی، یعنی فشرده­تر شدن زاویه تشبیه در سبک خراسانی به‌معنای افزایش بسامد تشبیهات حروفی دارای ساختمان بسته­تر بوده و این رخداد سبکی از هنجار­های مسلط بر سبک دوره پیروی ­کرده ­است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله English

The Analysis of Imagination in the Literal Similes of the Khorasani Style Poetry

نویسنده English

Morteza Heidari
Associate Professor of Persian Language and Literature Department of Payam-e Noor University
چکیده English

The stylistics deals with studying repetitions, and so employing the statistical analyses in stylistic evaluations proved to be useful in studying the frequencies. Whereas the descriptive statistics cannot always explain the stylistic fluctuations, using inferential statistics theories in evaluating stylistic phenomena will bear a scientific accuracy. “Stylometry” is the term that has been coined for studying stylistics with the use of computer. In the present article, the author tried to evaluate imagination in the construction of simile in Khorasani style. In doing so, the books of twelve eminent poets of Khorasani style were studied diachronically and the relation of literal similes and imagination was examined. To analyze the data, the author adapted an inferential approach and calculated the Pearson Correlation Coefficient. The results showed that the correlation coefficient was 0 /374 and the significance level was 0/626 and therefore it could be said that there is a positive and direct relationship between variables. In stylistics terms, it means that the more compressed the angle of simile in Khorasani style, the more frequent literal similes would be, which is in line with the dominant norms of Khorasani Style.

کلیدواژه‌ها English

Stylistics
Stylometry
Imagination
literal similes
Khorasani Style
- ابوسعید ابوالخیر (بی‌تا). سخنان منظوم. تصحیح سعید نفیسی. چ3. تهران: کتابخانۀ سنایی.
- افلاکی، شمس‌الدّین احمد (1362). مناقب‌العارفین. تصحیح تحسین یازیچی. چ2. تهران: دنیای کتاب.
- امیر معزّی، محمّد بن عبدالملک (1318). دیوان. به اهتمام عبّاس اقبال. تهران: کتابفروشی اسلامیّه.
- انصاری، خواجه‌عبدالله (1361). رباعیّات. به‌کوشش محمود مدبّری. تهران: کتابفروشی زوّار.
- باباطاهر همدانی (1350). سروده‌های بابا طاهر همدانی. به‌کوشش م. اورنگ. تهران: چاپ پرچم.
- بهار، ملک‌الشّعرا (1389). سبک‌شناسی. ج1. چ10. تهران: امیرکبیر.
- بیکر، ترز ال (1390). نحوه انجام تحقیقات اجتماعی. ترجمه هوشنگ نایبی. چ5. تهران: نی.
- حاجیان‌نژاد، علی‌رضا (1380). «نوعی تشبیه در ادب فارسی (تشبیه حروفی)». مجلّه دانشکده زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران. د48. ش160. صص 387-402.
- حلّاج، حسین بن ‌منصور (1369). دیوان منسوب. چ5. تهران: کتابخانه سنایی.
- حیدری، مرتضی (1387). «تشبیهات حروفی (نگرش حروفی) در دیوان شاعران تا قرن هشتم هجری». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیّات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علّامه طباطبایی تهران.
- دبیرسیاقی، محمد (1374). پیشاهنگان شعر فارسی. چ4. تهران: علمی‌و‌ فرهنگی.
- دلاور، علی (1390). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. چ9. تهران: رشد.
- دهخدا، علی‌اکبر (1387). لغت نامه. (لوح فشرده). تهران: دانشگاه تهران.
- ذوالفقاری، محسن و علی‌اکبر کمالی‌نهاد (1392). «کارکردهای هنری و تصویری حروف در شعر (با تأکید بر شعر خاقانی)». مجلّه فنون ادبی. د5. ش2 (پیاپی 9). صص 49-66.
- رعیت حسن‌آبادی، علیرضا و محمّد‌جواد مهدوی (1392). «نقدی بر کاربرد آمار در پژوهش‌های ادبی با معرّفی نرم‌افزار spss». فصل‌نامه نقد ادبی. د6. ش21. صص 191-213.
- رودکی، ابوعبدالله جعفربن محمّد (1958). آثار منظوم. به‌کوشش عبدالغنی میرزایف. تاجیکستان: نشریات دولتی تاجیکستان.
- رونی، ابوالفرج (1347). دیوان. به‌اهتمام محمود مهدوی دامغانی. مشهد: کتابفروشی باستان.
- سرمد، زهره و دیگران (1391). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. چ24. تهران: آگه.
- شمیسا، سیروس (1386). کلّیات سبک‌شناسی. (ویراست دوم). چ2. تهران: میترا.
- ــــــــــــــ (1391). سبک‌شناسی شعر. (ویراست دوم). چ5. تهران: میترا.
- عبادیان، محمود (1372). درآمدی بر سبک‌شناسی در ادبیّات. چ2. تهران: آوای نور.
- فتوحی، محمود (1391). سبک‌شناسی: نظریّه‌ها، رویکردها و روش‌ها. تهران: سخن.
- فرّخی سیستانی، ابوالحسن علی‌بن‌جولوغ (1363). دیوان. به‌کوشش دکتر محمّد دبیر سیاقی. چ3. تهران: کتابفروشی زوّار.
- قطران تبریزی. (1333). دیوان. به‌اهتمام محمّد نخجوانی. تبریز: چاپخانۀ شفق.
- لازار، ژیلبر (1341). اشعار پراکندۀ قدیمی‌ترین شعرای فارسی‌زبان. ج. 2. تهران: انستیتو ایران و فرانسه.
- مسعود سعد سلمان (1339). دیوان. تصحیح رشید یاسمی. تهران: پیروز.
- ناصر خسرو قبادیانی (1335). دیوان. تصحیح نصرالله تقوی. تهران: امیر کبیر.
- وردانک، پیتر (1389). مبانی سبک‌شناسی. ترجمه محمّد غفّاری. تهران: نی.
- Abrams, M.H. and Harpham, Geoffrey Galt. (2009). A Glossary of Literary Terms. Boston: Wadsworth Cengage Learning.
- Abu-Sa’id Abo Al-Kheyr (nd.). Sokhanān-e Manzum. Sa’id-e Nafisi. (em.). 3rd ed. Tehrān: Ketābkhāneh-ye Sanāyi Publication. [in Persian]
- Aflāki, Sh. (1983). Manāqeb al-Ārefin. Tahsin Yāzichi. (em). 2nd ed. Tehran: Donya-ye Ketāb Publication. [in Persian]
- Amir Mo’ezzi, M. (1939). Divān. Abbās Eqbāl. (ed.). Tehran: Ketābforushi-ye Eslāmiliyye Publication. [in Persian]
- Ansāri. Kh. (1982). Robā’iyyāt. Mahmud Modabberi. (ed.). Tehran: Ketābforushi-ye Zavvār Publication. [in Persian]
- Bābātāher Hamādāni. (1971). Sorude-hā-ye Bābātāher-e Hamadāni. M. Owrang. (ed.). Tehran; Chāp-e Parcham Publication. [in Persian]
- Bahār, M. (2010). Sabkshenāsi. Vol. 1. 10th ed. Tehran: Amirkabir Publication. [in Persian]
- Baker, Th. (2011). Nahve-ye Anjām-e Tahqiqāt-e Ejtemā’i. Hushang Nāyebi. (trans.). 5th ed. Tehran: Ney Publication. [in Persian]
- Bishop, Wendy & Starkey, David. (2006). Keywords in Creative Writing. Utah: Utah State University Press.
- Black, Elizabeth. (2006). Pragmatic Stylistics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
- Bolinger, Dwight. (1975). Aspects of Language. 2nd ned. New York: Harcourt Brace Jovanovich.
- Bussmann, Hadumod.(2006). Routledge Dictionary of Language and Linguistics. Gregory Trauth and Kerstin Kazzazi. (trns.&eds.). London and New York: Routledge.
- Carter, Ronald & Simpson, Paul.(eds.). (2005). Language, Discourse and Literature. London & NewYork: Routledge.
- Coyle, Martin et al. (eds.). (1993). Encyclopedia of Literature and Criticism. Cardiff: University of Wales.
- Crystal, David. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. 6th ed. Singapore: Blackwell Publishing.
- Cudden, J. A. (1999). Dictionary of Literary Terms & Literary Theory. 4th ed. Penguin Books.
- Dabirsiyāqi, M. (1995). Pishāhangān-e She’r-e Fārsi. 4th ed. Tehran: Sherkat-e Enteshārāt-e Elmi va Farhangi Publication. [in Persian]
- Davis, Alan & Elder, Catherin. (eds.). (2004). The Handbook of Applied Linguistics. UK: Blackwell Publishing Ltd.
- Dehkhodā, A. (2008). Loghatnāmeh. (CD). Tehran: Dāneshgāh-e Tehran Publication. [in Persian]
- Delāvar, A. (2011). Mabāni-ye Nazari va Amali-ye Pazhuhesh dar Olum-e Ensāni. 9th ed. Tehran: Roshd Publication. [in Persian]
- Ebādiyān, M. (1993). Darāmadi bar Sabkshenāsi dar Adabiyyāt. 2nd ed. Tehran: Āvā-ye Noor Publication. [in Persian]
- Farrokhi Sistāni, A. (1984). Divān. Mohammad Dabirsiyāghi. (ed.). 3rd ed. Tehran: Zavvār Publication. [in Persian]
- Fotuhi, M. (2012). Sabkshenāsi: Nazariyye-hā, Ruykard-ha va Ravesh-hā. Tehran: Sokhan Publication. [in Persian]
- Green, Keith and LeBihan, Jill. (1996). Critical Theory and Practice. London and New York: Routledge.
- Habib. M. A. R. (2005). A history of literary criticism: from Plato to the present. London: Blackwell Publishing Ltd.
- Hājiyān-nejād, A. (2001). “Now’i Tashbih dar Adab-e Fārsi (Tashbih-e Horufi)”. Majalleh-ye Dāneshkadeh-ye Zabān va Ababiyyāt-e Fārsi-ye Dāneshgāh-e Tehrān. Vol. 48. No. 160. pp. 387-402. [in Persian]
- Hallāj. H. (1990). Divān-e Mansub. 5th ed. Tehran: Ketābkhāneh-ye Sanāyi Publication. [in Persian]
- Hart, Jonathan. (2005). Northrop Frye: the theoretical imagination. London and NewYork: Routledge.
- Heidari, M. (2008). “Tashbihāt-e Horufi (Negaresh-e Horufi) dar Divān-e Shā’erān tā Qarn-e Hasht-om-e Hejri”. (M. A. diss., Allāmeh Tabātabāyi University of Tehran ). [in Persian]
- Johnson, Charles F. (1898). Elements of Litereary Criticism. New York: Harper and Brothers.
- Klarer, Mario. (2004). An Introduction to Literary Studies. 2nd ed. London & New York: Routledge.
- Lamarque, Peter. (2009). The Philisophy of Literature. Singapur: Blackwell Publishing.
- lazard, G. (1962). Ash’ār-e Parākandeh-ye Qadimi-tarin Sho’rā-ye Fārsi Zabān. Vol. 2. Tehran: Anestitu Iran va Farānseh Publication. [in Persian]
- Malmkjær, Kirsten. (ed.). (2002). The Linguistic Encyclopedia .London and NewYork: Routledge.
- Mas’ud Sa’d Salmān. (1960). Divān. Rashid Yāsemi. (em.). Tehran: Piruz Publication. [in persian]
- Nāser Khosrow. (1956). Divān. Nasr Allāh Taqavi. (em.). Tehran: Amir Kabir Publication. [in Persian]
- Qatrān Tabrizi. (1954). Divān. Mohammad Nakhjavāni. (ed.). Tabriz: Chāpkhāneh-ye Shafaq Publication. [in Persian]
- Quinn, Edward. (2006). Dictionary of Literary and Thematic Terms. 2nd ed. New York: Facts on File.
- Ra’iyyat-e Hasanābādi, A & M. Mahdavi. (2013). “Naqdi bar Kārbord-e Āmār dar Pazhuhesh-hā-ye Adabi bā Mo’arrafi-ye Narmafzār-e Spss”. Naqd-e Adabi. Vol. 6. No. 21. Pp. 191-213. [in Persian]
- Rudaki, A. (1958). Āsār-e Manzum. Abdo-Alghani Mirzayef. (ed.). Tajikistan: Nashriyāt-e Dowlati-ye Tājikistān Publication. [in Persian]
- Runi, A. (1968). Divān. Mahmud Mahdavi Dāmghāni. (ed.). Mashhad: Ketābforushi-ye Bāstān Publication. [in Persian]
- Sarmad, Z. et al. (2012). Ravesh-hā-ye Tahqiq dar Olum-e Raftāri. 24th ed. Tehran: Āgah Publication. [in Persian]
- Shamisā, S. (2007). Kolliyāt-e Sabkshenāsi. 2nd ed. Tehran: Mitrā Publication. [in Persian]
- ــــــــــــــــــــ (2012). Sabkshenāsi-ye She’r. 2nd ed. Tehran: Mitrā Publication. [in Persian]
- Smith, Nowell C. (1925). Wordsworth’s Literary Criticism. London: Oxford University Press.
- Tyson, Lois. (2006). Critical Theory Today. 2nd ned. London & NewYork: Routledge.
- Verdonk, P. (2010). Mabāni-ye Sabkshenasi. Mohammad Ghaffari. (trans.). Tehran: Ney Publication. [in Persian]
- Zolfaghāri, H. & A. Kamālinahād. (2013). “Kārkard-hā-ye Honari va Tasviri-ye Horuf dar She’r (bā Ta’kid bar She’r-e Khaqāni). Fonun-e Adabi. Vol. 5. No. 2 (9). pp. 49-66. [in Persian]
نقد ادبی
دوره 13، شماره 51
شهریور 1399
صفحه 1-30