بازنمایی اسطورۀ حیوان- داماد در حکایتی صوفیانه

نویسنده
استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور
چکیده
در برخی حکایات و افسانه­های عاشقانه، جُفت­جو در ابتدا به شکل جانور ظاهر می­شود و پس از ازدواج، سیمای انسانی خود را باز می­یابد. روایت­­های موسوم به حیوان – داماد در غرب از کیوید و پسیکه اثر آپولیس و در ایران از ازدواج ضحاک با خواهران جمشید تأثیر پذیرفته است. مطابق با اصلِ جابجایی اسطوره، بن­مایۀ حیوان - داماد در دورۀ اسلامی با شرایط و خصوصیاتِ مذهبی روزگار انطباق یافته و با تجلّی در یکی از حکایت­های صوفیانه، جایی برای یادآوری در ذهن آیندگان پیدا کرده است. این حکایت، در هزار حکایت صوفیانهآمده و موضوع محوری آن، ازدواج گرگ با دختر انسان است.

در این مقاله، نخست سازه­های این حکایت، با ماجرایِ ازدواج ضحّاک با خواهران جمشید در شاهنامۀ فردوسی و برخی افسانه­های ایرانیِ حیوان- داماد مورد سنجش و تطبیق قرار می­گیرد. آن­گاه، جنبۀ نمادین گرگ بررسی می­شود. این حیوان، در اساطیر ایرانی، موجودی پرگزند و یکی از مظاهر شرّ و پلیدی است؛ ولی برعکس، نیای توتمی برخی همسایگان و دشمنان ایران قدیم به شمار می­رود. بر پایۀ یافته­های این پژوهش، ازدواج دختر انسان با گرگ­نما­ در حکایتِ صوفیانه، با سنّت برون­همسری پیوند دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

Representation of the Animal Myth - Groom in a Mystical Story

نویسنده English

Mohsen Sadeghi
Assistant professor of Persian language and Literature, University of Payam Noor
چکیده English

In some romantic stories and legends, the pair seeker initially appears as a beast and after marriage, will restore its human face. The stories of animal-groom in the West are influenced by Keivid and Psike by Apolis, and in Iran by Zahhak marriage to Jamshid’s sisters. In accordance with the principle of myth displacement, the base of animal-groom in the Islamic period of time has been adapted to the conditions and religious characteristics and has found a place to remind future generations in mind by expression in the Mystical stories. This story is included in the book of Hezar Hekayat-e Sufeyane and its central theme is the marriage of a wolf to a human girl.

In this paper, initially the the structures of the story is assessed by the story of Zahhak’s marriage to Jamshid’s sisters in Shahnameh Ferdowsi and some Iranian legends of animal-groom. Then, the symbolic aspect of the wolf is checked. In Iranian mythology, this animal is harmful and one of the manifestations of evil, but on the contrary, it is the totemic ancestor of some neighbors and enemies of old Iran. According to the findings of this study, marriage of the human daughter to a werewolf in the mystical tale is linked with exogamy tradition.

کلیدواژه‌ها English

"myth
"Transformation
animal-groom
Shahnameh Ferdowsi
wolf
 
منابع
- آیدانلو، سجاد. (1387).  «چند بن مایه و آیین مهم «ازدواج» در ادب حماسی ایران (با
     ذکر و بررسیِ برخی نمونه­های تطبیقی)». مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد.  
     ش160. صص1- 23.
- اردوان، سید جلال. (1391). خندۀ سیمرغ (نقد، بررسی و گردآوری افسانه­های قاین). ج1.
   قاین: انتشارات اکبرزاده.
- اسماعیل­پور، ابوالقاسم. (1377). اسطوره بیان نمادین. تهران: سروش.
- الیاده، میرچا. (1376). «داک­ها و گرگ­ها»، ترجمۀ محمدعلی صوتی، در یادنامۀمهرداد
    بهار (یاد بهار)، با ویراستاری علی­محمد حق­شناس و دیگران. تهران: آگه.
اوستا، کهن­ترین سرودها و متن­های ایرانی (1391). به گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چ16.تهران: مروارید. 
- بتلهایم، برونو. (1386). افسون افسانه­ها. ترجمه اختر شریعت­زاده. تهران: هرمس.
- بروغنی، ابوالفضل. (1389). هنر زبانی عوام (افسانه­های محلی خراسان). مشهد: امید مهر.
- بهرنگی، صمد، دهقانی، بهروز. (1389). افسانه­های آذربایجان. تهران: نگاه.
- بیات، حسین. (1389)،  «محوریت قهرمانان زن در قصّه­های عامیانه(تحلیل افسانه­ها به
    مثابه رؤیاهای جمعیِ زنان)». مجلۀ نقد ادبی. ش11. صص87- 115.
- پراپ، ولادیمیر. (1386). ریخت­شناسی قصه­های پریان. ترجمۀ فریدون بدره­ای. تهران:
   توس.
- توسلی­پناهی، فاطمه. (1391). توتم و تابو در شاهنامه؛ با نگاهی به یادگار زریران و کارنامه
      اردشیر بابکان. تهران: ثالث.
- جعفری، اسدالله. (1389). نامۀ باستان در بوتۀ داستان؛ تحلیل و طبقه بندی ساختاری شاهنامۀ
     فردوسی. تهران: علمی و فرهنگی.
- حریریان، محمّد، ملک­شهمیرزادی، صادق و آموزگار، ژاله. (1377). تاریخایران باستان.
    ج1.تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت)، مرکز تحقیق    
     و توسعه علوم انسانی.
- حسینی، مریم و پورشعبان، سارا. (1391الف). «اسطوره­های ترکیبی پیکرگردانی در هزار  
    و یک شب». مجلۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. ش27. صص57- 83.
- حسینی، مریم و پورشعبان، سارا. (1391ب). «دلایل پیکرگردانی در داستان­های هزار و
    یک شب»، مجلۀ متن پژوهی ادبی. ش52. صص37-64.
- خدیش، پگاه. (1387). ریخت­شناسی افسانه­های جادویی. تهران: علمی و فرهنگی.
- خزاعی، حمیدرضا. (1378). افسانه­های خراسان، ج1(نیشابور). مشهد:  ماه­جان.
- دلاشو، م. لوفلر. (1366). زبان رمزی قصّه­های پری­وار. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.
- رستگار فسایی، منصور.(1388). پیکرگردانی دراساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 
- رضائی اول، مریم و  شامیان ساروکلائی،  اکبر. (1388).  «گرگ در منظومه­های حماسی
    ایران». نشریۀدانشکدهادبیاتو علومانسانیدانشگاهتبریز. ش211. صص105- 134.
- روح­الامینی، محمود. (1360). «درون همسری و برون همسری». مجلۀ چیستا. ش5.
    صص525- 537.
- زرشناس، زهره. (1380). جستارهایی در زبان­های ایرانی میانۀ شرقی. به کوشش ویدا نداف.
    تهران: فروهر.
زند بهمن ­یَسن .(1385). تصحیح متن، آوانویسی، برگردان فارسی و یادداشت­های از
     محمدتقی راشدمحصل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- سرکاراتی، بهمن. (1378). سایه­های شکار شده. چ1. تهران: قطره.
- سیپک، ییری. (1384). ادبیات فولکلور ایران. ترجمۀ محمّد اخگری. تهران: سروش
    (انتشارات صدا و سیما). مرکز تحقیقات، مطالعات، سنجش برنامه­ای.
- صرفی، محمدرضا. (1387). افسانه­های مردم کرمان. کرمان: مرکز کرمان­شناسی.
- فرآذین، جوانشیر. (1381). پژوهشی در اسطورۀ دده قورده. تبریز: جامعه­پژوه و دانیال.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1389). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. دفترهای1،3و 5
    تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی(مرکز پژوهش­های ایرانی و اسلامی).
- فروید، زیگموند. (1351). توتم و تابو. ترجمۀ محمدعلی خنجی. چ2. تهران: طهوری.
- مارزلف، اولریش. (1376). طبقه­بندی قصه­های ایرانی. ترجمۀ کیکاوس جهانداری. تهران:
    سروش (انتشارات صدا و سیما). مرکز تحقیقات، مطالعات، سنجش برنامه­ای.
- میهن دوست، محسن. (1378). باکره­های پری زاد. تهران: توس
- هزار حکایت صوفیانه. (1389). به تصحیح حامد خاتمی­پور. ج1. تهران: سخن.
- یونگ، کارل گوستاو. (1386). انسان و سمبول­هایش. ترجمۀ محمد سلطانیه، چ6. تهران: جام.