تحلیل گناهکاری جمشید در آیین زرتشت با رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی

نوع مقاله : پژوهشی -نظری اصیل

نویسندگان
دانشگاه اصفهان
چکیده
رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی با آشکارسازی فرایند شکل‌گیری معنا و مشخص کردن ارزش­ها­ و هنجارها در متن توسط لوتمان (1922ـ1993م) پایه‌گذاری شد. این رویکرد با تمرکز بر نحوۀ تعامل سپهرهای نشانه‌ای مختلف، امکان جدیدی را در بررسی رخدادهای فرهنگی فراهم کرد تا نحوِۀ تولید متن در یک سپهر نشانه‌ای روشن شود. متون اسطوره‌ای ـ دینی به‌عنوان یکی از منابع برجستۀ فرهنگی، بستری مناسب برای به‌کارگیری نظریۀ نشانه‌شناسی فرهنگی است. در پژوهش حاضر، از این الگو در متن اسطوره‌ای ـ دینی اوستا استفاده ‌شده تا با انتخاب شخصیت جمشید، به نحوۀ مشروعیت‌زدایی از آیین مهرپرستی و مشروعیت‌زایی و چگونگی تولید معنا در آیین زرتشتی پرداخته ‌شود. در این دیدگاه، جمشید در دوگانه تقابلی (خود و دیگری)، تکوین‌یافتۀ ایزدشاه آیین مهری است که با کم‌رنگ شدن اندیشه‌های ودایی و توسعۀ سپهر نشانه‌ای زرتشتی، شخصیت گناهکاری گرفته است. در این مقاله، گناهکاری جمشید از طریقِ بررسی ورود وی به سپهر نشانه‌ای جدید، با سازوکار جذب و طرد فرهنگ دیگری و تولید متن و تثبیت فرهنگ خودی (زرتشتی) تحلیل شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

The Analysis of Jamshid’s Sinfulness in Zoroastrianism: A Cultural Semiotic Approach

نویسندگان English

SHOKOUH. S TABESH
SAEID SHAFIEIOUN
UNIVERSITY OF ISFAHAN
چکیده English

Cultural Semiotics, concerned with revealing the processes of meaning formation and identifying inherent values and norms in texts, was established by Yuri Lotman (1922-1993). This approach to text analysis, by focusing on the interrelation of different semiospheres, provides a new possibility to analyze cultural events to identify the means of text production in a specific semiosphere. Mythological-theological texts appear to be significant cultural sources for such an analysis and therefore Avesta, as a mythological-theological text, was selected for the current study. This paper has focused on Jamshid and attempted to study the delegitimization process of Mithraism and legitimization process of Zoroastrianism. Jamshid was studied in the binary of Self and Other and he was viewed as a god in Mithraism who, by the depreciation of vedic ideas and the influence of Zoroastrian semiosphere, had obtained a sinful character. Sinfulness of Jamshid was explored here by analyzing his introduction to the new semiosphere, the rejection of Other and the emphasis of Self culture (Zoroastrianism).

کلیدواژه‌ها English

sin
Jamshid
Lotman’s Theory
cultural semiotics
Semiosphere
آموزگار، ژاله. (1371). «دیوها در آغاز «دیو» نبودند». کلک. ش 30، (16-24).
آسم‍وس‍ن،‌ ج. پ. ‌(۱۳۸۶). «‬اصول ع‍ق‍ای‍د و اع‍ت‍ق‍ادات دیانت زردشتی». دیانت زرت‍ش‍ت‍ی: م‍جم‍وع‍ه س‍ه گفتار از ک‍ای ب‍ار، آسم‍وس‍ن، مری ب‍وی‍س. مت‍رجم ف‍ری‍دون وهم‍ن. م‍ق‍ال‍ه دوم: ت‍ه‍ران: جامی. (۱۲۸ – ۹۷).
آقا ابراهیمی، نیلوفر؛ ساسانی، فرهاد؛ سجودی، فرزان. بازنمایی خود و دیگری در رمان فارسی: خود ایرانی و دیگری غیر ایرانی در سه رمان تنگسیر، سووشون و همسایه‌ها. زبان پژوهی. د 11. ش 30. (21-47).
اح‍م‍دی، ب‍اب‍ک. (۱۳۸۷). رسالۀ تاریخ: جستاری در هرمنوتیک تاریخ. تهران: نشر مرکز‫.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
اکبری مفاخر، آرش. (۱۳۸۸). «کردارشناسی اهریمن در پادشاهی جمشید». جستارهای ادبی. د ۴۲. ش 1، (۸۳-113).
بویس، مری و دیگران. (۱۳۸۸). جستاری در فلسفه زرتشتی (مجموعه مقالات). مترجم سعید زارع، سعید رضا منتظری، نیلوفرالسادت نواب. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
ب‍وی‍س‌، م‍ری‌.‌ (1393). تاریخ کیش زرتشت. مترجم همایون صنعتی زاده. ج 1. تهران: گستره‌‫.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
ب‍ه‍ار، م‍ه‍رداد. (1391). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.‬
بهنام فر، محمد؛ رضا دوست، علی‌اکبر. (1390). «نگاهی به عناصر اسطوره جمشید بر اساس منطق مکالمه اساطیر». نثر پژوهی ادب فارسی. ش 30. (101 – 127).
بیرونی، محمد بن احمد ابوریحان. (1380). آثارالباقیه. مترجم اکبر دانا سرشت. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل (وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی).
پوسنر، رولان. (1390). «اهداف اصلی نشانه‌شناسی فرهنگی». ترجمه شهناز شاه طوسی، در نشانه‌شناسی فرهنگی. به کوشش فرزان سجودی. تهران: نشر علم. (393-364).
تفضلی، احمد. (۱۳۶۴). مینوی خرد. تهران: انتشارات توس.
توروپ، پیتر. (1390). «نشانه‌شناسی فرهنگی و فرهنگ». در نشانه‌شناسی فرهنگی. به کوشش فرزان سجودی. تهران: نشر علم. (17-40).
جعفری دهقی محمود و دشتبان زهرا. (1392). «بررسی سرانجام جمشید، پادشاه اساطیری در مآخذ گوناگون». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی (زبان و ادبیات فارسی). ش 31، (73 -98).
چ‍ن‍دل‍ر، دانی‍ل. (1386). م‍ب‍ان‍ی ن‍ش‍ان‍ه‌ش‍ن‍اس‍ی. مترجم م‍ه‍دی پ‍ارس‍ا. ت‍ه‍ران: ش‍رکت ان‍ت‍ش‍ارات س‍وره م‍ه‍ر.
چهارمحالی، محمد؛ شعبان زاده، مریم؛ حسن‌آبادی، محمود. (1398). «تحلیل تقابل دوگانه در داستان جمشید بر پایه نظریه لوی استروس». متن شناسی ادب فارسی. ش ۱، (15 – 35).
حقایق، آذین و شایسته فر، مهناز. (1393). «تقابل «خود» و «دیگری» در دونگاره از شاهنامۀ شاه‌تهماسب و شاهنامۀ شاه اسماعیل دوم، تحلیلی بر مبنای الگوی نشانه‌شناسی فرهنگی». کیمیای هنر. ش 12، (51- 66).
حق‌پرست، لیلا. (1394). اسطوره‌شناسی ساختاری، طرحی کارآمد برای تبیین اسطوره‌های هند و ایرانی؛ تحلیل نمونه داستان جمشید. پژوهشنامه ادب حماسی. س 11. ش 19، (159 - 178).
دوش‍ن گ‍ی‍م‍ن، ژاک. (۱۳۷۸). اورم‍زد و اه‍ری‍م‍ن: ماج‍رای دوگان‍ه‌ب‍اوری در ع‍ه‍د ب‍است‍ان. مت‍رجم ع‍ب‍اس ب‍اق‍ری. ت‍ه‍ران: پ‍ژوه‍ش ف‍رزان روز.
دومزیل، ژرژ. (الف). (1383). س‍رن‍وش‍ت ش‍ه‍ریار. مترجم م‍ه‍دی ب‍اقی، ش‍ی‍ری‍ن م‍خ‍ت‍اریان. ت‍ه‍ران: ق‍ص‍ه.
دومزیل، ژرژ. (ب). (1383). س‍رن‍وش‍ت ج‍ن‍گ‍ج‍و. مترجم م‍ه‍دی ب‍اقی، ش‍ی‍ری‍ن م‍خ‍ت‍اریان. ت‍ه‍ران: ق‍ص‍ه.
دینکرد هفتم. (1389). گزارش و پژوهش محمدتقی راشد محصل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رست‍گ‍ار ف‍س‍ائ‍ی، م‍ن‍ص‍ور. (1383). ‫ پیکر گردانی در اساطیر. تهران پ‍ژوه‍ش‍گ‍اه ع‍ل‍وم ان‍س‍ان‍ی و م‍طال‍ع‍ات ف‍ره‍ن‍گ‍ی.‬‬‬‬‬‬‬‬
رضی، ه‍اش‍م. (1381). آیی‍ن م‍ه‍ر: پ‍ژوه‍ش‌ه‍ای‍ی در تاری‍خ آیی‍ن رازآم‍ی‍ز می‍ت‍رایی در ش‍رق و غ‍رب. ت‍ه‍ران: ب‍ه‍جت‫.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
زن‍ر، راب‍رت‌چ‍ارل‍ز. (1384). طل‍وع و غ‍روب زردت‍ش‍ت‍ی‌گ‍ری. ت‍رجم‍ه ت‍ی‍م‍ور ق‍ادری. ت‍ه‍ران: امی‍رک‍بی‍ر.‬‬‬‬‬
سجودی، فرزان. (1388). «ارتباطات بین فرهنگی: ترجمه و تأثیر آن در فرایندهای جذب و طرد». فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران. د 2، ش 1، (141-154).
سجودی، فرزان. (۱۳۹۰). ‬نشانه‌شناسی فرهنگی. گروه مترجمان. تهران: علم.
سرفراز، حسین؛ پاکتچی، احمد؛ کوثری، مسعود؛ آشنا، حسام‌الدین. (1396). «واکاوی نظریه فرهنگی «سپهر نشانه‌ای» یوری لوتمان و کاربست آن درزمینۀ تحلیل مناسبات میان دین و سینما». راهبرد فرهنگ. س 10. ش ۳۹، (73-96).
سمننکو، الکسی. (1396). تاروپود فرهنگ: درآمدی بر نظریه نشانه‌ شناختی یوری لوتمان. مترجم حسین سرفراز. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی‫.‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‬سنسون گوران. (1390). «خود دیگری را می‌بیند: معنای دیگری در نشانه‌شناسی فرهنگی». مترجم تینا امراللهی. در نشانه‌شناسی فرهنگی. به کوشش فرزان سجودی. تهران: نشر علم. (153-199).‬‬
شهبازی، رامتین. (۱۳۹۳).‮ نشانه‌شناسی فرهنگی تاریخ ادبیات و تئاتر ایران 0031-1331. تهران: علم‫.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‬صد در نثر و صد در بندهش. (1909). تصحیح دابار، بهمن جی نوسروانجی. بمبئی: Trustees of the parsee punchayat funds and properties.
عربشاهی، ابوالفضل. (۱۳۹۵). ‮‬نماد و نشانه‌شناسی فرهنگی. تهران: آرون.‬‬‬‬‬‬
قاسمی، علیرضا؛ نیکویی، علیرضا؛ چراغی، رضا. (1394). بازخوانی داستان جمشید بر پایۀ روابط گفتمان‌های مهری- زردشتی. جستارهای ادبی. ش 190، (33-62).
کریستن سن، آرتور امانوئل. (1389). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ 4. تهران: نشر چشمه.
کریستن سن، آرتور امانوئل. (1350). کارنامه شاهان در روایات ایران باستان. ت‍رجم‍ه ب‍اق‍ر امی‍رخانی، ب‍ه‍م‍ن س‍رک‍ارات‍ی.‌ ت‍ب‍ری‍ز: دانشگاه تبریز‫.‬‬‬‬‬‬‬‬‬
کرین بروک، فیلیپ. (1388). «اخلاق و جامعه در فلسفه زرتشتی». ترجمه سید ‌سعید رضا منتظری. جستاری در فلسفه زردشتی (مجموعه مقالات). مری بویس ... [و دیگران]؛ مترجمان سعید زارع، سعید رضا منتظری، نیلوفرالسادت نواب. تهران: نشر دانشگاه ادیان و مذاهب.
کلنز، ژان. (1394). مقالاتی درباره زردشت و دین زردشتی. ت‍رجم‍ه اح‍م‍د رض‍ا ق‍ائ‍م‌م‍ق‍امی. تهران: نشر فرزان روز.
گ‍ات‌ه‍ا: ک‍ه‍ن‌ت‍ری‍ن ب‍خش اوست‍ا. دو گ‍زارش از ابراهیم پ‍ورداود. ت‍ه‍ران: اس‍اطی‍ر‫، ۱۳۸۴.‭ ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
لوتمان، ی؛ اوسپنسکی، بی. ای. (1390). «در باب سازوکار نشانه شناختی فرهنگ». مترجم، فرزان سجودی. در نشانه‌شناسی فرهنگی. به کوشش، فرزان سجودی. تهران: نشر علم. (41-74).
لیونگبرگ، کریستینا. (1390). «مواجهه با دیگری فرهنگی: رویکردهای نشانه شناختی به تعامل بینا فرهنگی». ترجمه تینا امراللهی. نشانه‌شناسی فرهنگی. به کوشش فرزان سجودی. تهران: نشر علم. (151-119).
محجلین، ساناز؛ دورودی، مجتبی. (1398). «دگردیسی‌های اسطورۀ جمشید در گذار از دوران هندواروپایی به دوران اسلامی». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی (زبان و ادبیات فارسی). د 15، ش 54، (223-251).
می‍رف‍خ‍رائ‍ی، م‍ه‍ش‍ی‍د. (۱۳۶۷). روایت پ‍ه‍ل‍وی: م‍ت‍نی ب‍ه زبان ف‍ارسی م‍ی‍ان‍ه (پ‍ه‍ل‍وی س‍اس‍ان‍ی). ت‍ه‍ران: م‍وس‍س‍ه م‍طال‍ع‍ات و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات ف‍ره‍ن‍گ‍ی‫.‬‬‬‬‬‬‬‬
نزاکتی، فرزانه؛ درخشه، جلال. (1390). «رمزگشایی اسطوره در نظام‌های نشانه‌ای». مطالعات فرهنگ ارتباطات. س 12، ش 13، (185- 202).
نی‍ب‍رگ، هنری‍ک ساموئل. (1383). دی‍ن‌ه‍ای‌ای‍ران ب‍است‍ان. ت‍رجم‍ه سی‍ف‌ال‍دی‍ن ن‍ج‍م‌آب‍ادی. ک‍رمان: دانش‍گ‍اه ش‍هید ب‍اه‍ن‍ر (ک‍رمان).‬
ورم‍ازرن، م‍ارت‍نی‍وزف. (1375).‌ آئ‍ی‍ن م‍ی‍ت‍را. مترجم،‌ ب‍زرگ ن‍ادرزاده. تهران: نشر چشمه.
ون‍دی‍داد. (1376). ت‍رج‍م‍ه‌ از م‍ت‍ن‌ اوس‍ت‍ای‍ی‌، م‍ق‍دم‍ه‌، ت‍طب‍ی‍ق‌ ب‍ا ت‍رج‍م‍ه‌ پ‍ه‍ل‍وی‌، آوان‍وی‍س‍ی‌ ف‍ارس‍ی‌، پ‍ژوه‍ش‌ه‍ای‌ گ‍س‍ت‍رده‌ و واژه‌ن‍ام‍ه‌ ت‍طب‍ی‍ق‌ [از] ه‍اش‍م‌ رض‍ی‌. ج 1. ت‍ه‍ران‌: ف‍ک‍ر روز‌‫‌.‬‬‬
وی‍دن‌گ‍رن، گ‍ئ‍و. ‌دی‍ن‍ه‍ای‌ ای‍ران‌. (1377). م‍ت‍رج‍م‌ م‍ن‍وچ‍ه‍ر ف‍ره‍ن‍گ‌. [تهران]:‌ آگ‍اه‍ان‌ ای‍ده‌‌‫، ۱۳۷۷.‌‬‬‬‬‬‬
ویل، ارنست. (1385). دی‍ن مه‍ر در ج‍ه‍ان ب‍است‍ان: م‍جم‍وع‍ه گ‍زارش‌ه‍ای دومی‍ن ک‍ن‍گ‍ره بی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل‍ی م‍ه‍رش‍ن‍اس‍ی. مت‍رجم، م‍رت‍ض‍ی ث‍اق‍ب‌ف‍ر. ت‍ه‍ران: ت‍وس.
ی‍س‍ن‍ا، ج‍زوی از نام‍ه می‍ن‍وی اوست‍ا. (1383). ت‍ف‍سی‍ر و ت‍الی‍ف پ‍ورداود. ت‍ه‍ران: دنیای کتاب.
Bartholomae, Christian. (1904).‬ Altiranisches Worterbuch‬. Strassburg‬: ‎Karl J. Trubner‬.
Dumézil, Georges. (1965). “A propos de la plainte de l'Ame du Boeuf (Yasna 29)”. Bulletin de lˈAcadémie royale de Belgique, Classe des Lettres et des Sciences Morales et Politiques. Bruxelles: Académie royale de. 5e série, p. 23-51.
‬Ezquerra, J.A. (2005). “Chapter Fifteen, Mithraism and Magic”. Religions in the Graeco-Roman World series. Vol. 168, Magical practice in the Latin West, papers from the International Conference University of Zaragoza(2005), Brill Publication.
Geden, A.S. (1910), Encyclopedia of Religion and ethicas. Edited by James Hasting. Indiana University Press.
Lotman, I. M. (1990). Universe of the Mind: A Semiotic Theory of Culture. Translated by Ann Shukman. ‬Indiana University Press.
Sanderson, G. (2004). “Existentialism, Globalisation and the Cultural Other”. International Education Journal. Vol 4, No. 4. Educational Research Conference 2003.