جغرافیای ادبی و شاخه‌های آن: معرفی مطالعات نوین بینارشته‌ای در ادبیات

نویسندگان
لیلا سیدقاسم 1
حمیده نوح پیشه 2
1 فار غ التحصیل دکتری دانشگاه تهران
2 فارغ التحصیل دکتری دانشگاه تهران
چکیده
امروزه مطالعات بینارشته‌ای در میان پژوهشگران حوزه ادبیات جایگاه ویژه‌ای یافته است که طبیعتاً در پویایی جریان نقد ادبی نیز موثر خواهد افتاد. هدف اصلی مقاله پیش رو، معرفی رشته مطالعاتیِ جغرافیای ادبی است که می‌توان آن را شکلی از نقد ادبی به شمار آورد. این رشته همانطور که از نامش پیداست حاصل برهم‌کنش جغرافیا و ادبیات است و پیدایش آن با اهمیت یافتن مفهوم «فضا» و «مکان» در علوم انسانی ارتباط مستقیم دارد. مطالعات مربوط به «فضا» و «مکان» از دهه 1990 در پژوهش‌های علوم انسانی برجسته شد و در پی آن، رشته «جغرافیای ادبی» (Literary Geography) و شاخه‌‌های مختلف آن مانند نقد جغرافیایی (Geocriticism)، گردشگری ادبی (Literary tourism) و نقشه‌نگاری ادبی (Literary Cartography) شکل گرفت.

در این پژوهش ابتدا مبانی نظری جغرافیای ادبی با تکیه بر مفهوم فضا و مکان طرح می‌گردد. سپس چند شاخه‌ مهم مرتبط با آن معرفی و کاربرد و موقعیت کنونی آن‌ها در سیر مطالعات دانشگاهی بررسی می‌شود؛ در میان این شاخه‌ها «نقشه‌نگاری ادبی» به عنوان پیش‌نیاز جغرافیای ادبی، بیش از همه مورد توجه قرار خواهد گرفت. انجام این پژوهش مستلزم جمع‌آوری و بررسی منابع متعددی است که برخی از آنها طی مقاله معرفی خواهد شد.

حاصل پژوهش این است که جغرافیای ادبی بستر مناسبی را برای تحلیل و بررسی جنبه‌های متفاوتی از شعر و داستان فراهم می‌سازد و داده‌های به دست آمده از آن برای مطالعات ادبی و جامعه‌شناسی ادبیات سودمند است. در حقیقت، مکان‌های جغرافیایی، کارکرد ادبی قابل تاملی در آثار ادبی دارند که معمولا از نظر منتقدان ادبی دور می‌ماند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله English

Literary Geography and Its Branches: An Introduction to a New Interdisciplinary Study in ‎the Literary Studies ‎

نویسندگان English

Leila Seydghasem 1
Hamideh Noohpisheh 2
1 PhD in Persian literature
2 PhD. in Persian literature
چکیده English

Today the interdisciplinary studies have very much influenced the dynamics of the literary criticism. The main goal of our paper is to introduce the “Literary Geography” as a type of literary criticism. As the name implies, this inter-discipline is the result of the interaction of geography and literature, and its emergence is directly related to the importance of the concept of “space” and “place” in the humanities. From the 1990s space and place studies have been a dominant trend in the humanities, which eventually resulted in the birth of the field of “Literary Geography” with its various branches such as “Geocriticism,” “literary tourism,” and “literary cartography.” In this study, the theoretical basics of Literary Geography are introduced, relying on the concept of space and place. Furthermore, we have introduced some important related subfields and their use and current position in the academic studies. Among these branches, “literary cartography,” as a prerequisite for literary geography, is emphasized more than the other branches. Literary Geography provides an apt ground for analyzing different aspects of poetry and fiction. The collected data in Literary Geography can be instrumental in the literary studies and sociology of literature. In fact, geographic data have an important function in literature even though most literary critics usually overlook them.

کلیدواژه‌ها English

literary cartography
geocriticism
literary tourism
‎: literary geography
poetry and ‎fiction
space
place.‎
- باختین، میخاییل (1391). تخیل مکالمه‌ای؛ جستارهایی درباره رمان. ترجمه رؤیا پورآذر. چ3. تهران: نشر نی.
- بنگران، لیلا (1389). «ملاحظاتی درباره بازنمایی شهر در رمان مقایسه تطبیقی سنت پترزبورگ در رمان ابلومف و جنایت و مکافات». ویژه‌نامه شهر و فرهنگ. در تارنمای انسان‌شناسی و فرهنگ:
http://anthropology.ir/node/14894
http://anthropology.ir/node/14904
- بهار، محمدتقی (1390). دیوان اشعار. چ3. تهران: نگاه.
- پاینده، حسین (1394). «عنصر مکان در ادبیات داستانی معاصر» (مصاحبه). مجله آزما. ش۱۱۰. صص31-33.
- پرستش، شهرام و سمانه مرتضوی گازار (1390). «بازنمایی فضاهای شهری تهران در رمان‌های دوره رضا پهلوی». مجله جامعه‌شناسی هنر و ادبیات. س3. ش1. صص105- 132.
- ترقی، گلی (1387). خاطره‌های پراکنده. چ6. تهران: نیلوفر.
- جعفری، مرضیه (1391). «بازنمایی فضا و هویت شهری در رمان فارسی (مطالعه موردی آثار عباس معروفی)». در تارنمای انسان‌شناسی و فرهنگ:
http://anthropology.ir/node/14894
http://anthropology.ir/node/14904
- جمالزاده، محمدعلی (1379). «فال و تماشا» از مجموعه آسمان و ریسمان. تهران: سخن.
- ـــــــــــــــــــ (1380). «نان و دندان» از مجموعه قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار. تهران: سخن.
- حبیبی، سیدمحسن (1378). فضای شهری، حیات واقعه‌ای و خاطره‌های جمعی. تهران: انتشارات دانشگاه شهیدبهشتی.
- حبیبی، سیدمحسن (1389). قصه شهر، تهران، نماد شهر نوپرداز ایرانی 1299-1332. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- حناچی، پیروز و سعید محمود کلایه (1391). «لالهزار: بازخوانی قصه یک خیابان در ادبیات معاصر» در مجموعه‌مقالات سمینار بازنمایی فضای شهری در هنر و ادبیات. س3. ش1. صص145- 174.
- دانشور، سیمین (1386). انتخاب، «لقاء‌السلطنه». تهران: قطره.
- دلوز، ژیل و فلیکس گتاری (1391). فلسفه چیست؟. ترجمه زهره اکسیری و پیمان غلامی. تهران: رخداد نو.
- ریاضی، سیدابوالحسن (1391). «بازنمایی تهران در داستان یوسف‌آباد خیابان سی‌و‌سوم» در مجموعه‌مقالات سمینار بازنمایی فضای شهری در هنر و ادبیات. س3. ش1.
- سپانلو، محمدعلی (1384). منظومه تهران. تهران: فرهنگ معاصر.
- سپهری، سهراب (1379). هشت کتاب. چ2. تهران: طهوری.
- ستاری، جلال (1385). اسطوره تهران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- فصیح، اسماعیل (1375). دل کور. چ7. تهران: نشر البرز.
- قانعی راد، محمدامین (1388). «ناامنی هستی‌شناختی زندگی شهری در آثار روشن‌فکران ادبی (شهر تهران در دهه‌های چهل و پنجاه شمسی)». مجله مطالعات اجتماعی ایران. س3. ش2.
- گیدنز، آنتونی (1384). مسائل محوری در نظریه اجتماعی. ترجمه محمد رضایی. تهران: سعاد.
- قادری، اسماعیل، آرش نورآقایی و کمیته علمی همایش (گردآوری و تدوین) (1391). مجموعه‌مقالات نخستین همایش ملی گردشگری ادبی. تهران: نشر داستان.
- مسعود، محمد (1387). در تلاش معاش. تهران: تلاونگ.
- ـــــــــــــ (1385). اشرف مخلوقات. تهران: تلاونگ.
- مشفق کاشانی، مرتضی (1390). تهران مخوف. دو جلد در یک مجلد. تهران: امید فردا.
- مظهری، مینا (1392). «کاربرد نقد جغرافیایی در خوانش دو رمان از دو فرهنگ: پاریس در ثریا در اغما و رود سن قرمز بود». نقدنامه هنر. ش4.
- نقدنامه کتاب تخصصی شماره 4 در حوزه پژوهش و نقد هنر: نقد جغرافیایی هنر (1392). تهران: سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران. مؤسسه نشر شهر.
- نوح‌پیشه، حمیده، لیلا سیدقاسم و ابوالفضل آهنی (1393). «طرح نقشه ادبی ایران» در چکیده‌مقالات اولین همایش بین‌المللی توسعه گردشگری جمهوری اسلامی ایران. دانشگاه فردوسی مشهد.
- Bah’r, M.T. (2011). Div’n-e Ash'ār. 3rd Ed. Tehran: Negāh. [in Persian]
- Bakhtin, M. (2012). Takhayol-e Mokālemeyi. R. Pur'āzar (Trans.). 3rd Ed. Tehran: Ney Publications. [in Persian]
- Bengar’n, L. (2010). "Molāhez’ti darbare-ye Bāznamāyi Shahr dar Romān". at: http://old.anthropology.ir/node/12456. [in Persian]
- Bodernhamer, D. (2010). "The Potential of Spatial Humanities" in the second section of the The Spatial Humanities. David J. Bodenhamer, John Corrigan & Trevor M. Harris (Eds.). Indiana University Press. pp. 14- 29.
- Daneshvar, S. (2007). Entekhāb. Tehran: Qatreh. [in Persian]
- Deleuze, G. & F. Guattari (2012). Falsafe Chist? (Qu'est-ce que la philosophie?). Z. Eksiri & P. Gholāmi. Tehran: Rokhdad-e Now. [in Persian]
- Elden, S. (2001). Mapping the Present: Heidegger, Foucault and the Project of a Spatial History. London: Continuum.
- Fasih, E. (1996). Del-e Kur. 7th Ed. Tehran: Alborz. [in Persian]
- Foucault, M. (1986). "Of Other Spaces: Utopias and Heterotopias". J. Miskowiec (Trans.). Diacritics. 16. No. 1. pp. 22-27.
- Qāderi, E. & A. Nur'āqāyi (2012). Majmu'e-ye Maqālāt-e Hamāyesh-e Melli-ye Gardeshgari-ye Adabi.Tehran: Dāstān. [in Persian]
- Q’ne'i R’d, M.A. (2009). "Nāamni-ye Hastishenākhti-ye Zendegi-ye Shahri dar '‘sār-e Roshanfekrān-e Adabi". Motāleāt-e Ejtem’'i-ye Irān. Yr. 3. No. 2. [in Persian]
- Giddens, A. (2005). Masā'el-e Mehvari dar Nazari-ye Ejtemā'i. M. Rezāyi (Trans.). Tehran: So'ād. [in Persian]
- Habibi, M. (1999). Fazā-ye Shahri, Hayāt-e Vāqe'i va Khāterehā-ye Jam'i. Tehran: Shahid Beheshti University. [in Persian]
- ________ (2010). Qesse-ye Sahr, Tehran, Nemād-e Shahr-e Nopardāz-e Irāni. Tehran: University of Tehran. [in Persian]
- Hanāchi, P. & S. Mahmudkalāye (2012). "Lālezār" in Majmu'e-ye Maqālāt-e Seminār-e Bāznamāyi-ye Fazā-ye Shahri dar Honar va Adabiāt. Yr. 3. No. 1. pp. 145-174. [in Persian]
- Herbert, D. (1995). "Heritage, Tourism and Society (Tourism Leisure and Recreation)". Mansell. at: http://anthropology.ir/node/14904. [in Persian]
- Jafari, M. (2012). "B’znam’'i-ye Faz’ va Hoviyat-e Shahri dar Romān-e Farsi". at: http://anthropology.ir/node/14894.
- Jamālzadeh, M.A. (2000). "Fāl va Tamāshā" . Tehran: Sokhan. [in Persian]
- _______________ (2001). "Nān va Dandān". Tehran: Sokhan. [in Persian]
- Long, W.J. (1909). English Literature: Its History and its Significance for the Life of the English-Speaking World. Boston: Ginn and Company.
- Mas'ud, M. (2006). Ashraf-e Makhluqāt. Tehran: Talāvang. [in Persian]
- ________ (2008). Dar Talāsh-e Ma'āsh. Tehran: Talāvang. [in Persian]
- Mazhari, M. (2013). "Kārbord-e Naqd-e Jogrāfiy’yi dar Khānesh-e Do Romān Az Do Farhang". Naqd Nāme-ye Honar. No. 4. [in Persian]
- Moretti, F. (1998). Atlas of the European Novel 1800-1900. London: Verso.
- Moshfeq Kāshāni, M. (2011). Tehrān-e Makhuf. Tehran: Omid-e Fardā. [in Persian]
- Naqd Nāme (2013). Naqd-e Jogrāfiy’yi-ye Honar. Tehran: Shahr. [in Persian]
- Nuhpisheh, H. & L. Seyyedqāsem (2014). "Tarh-e Naqshe-ye Adabi-ye Irān" in Chekide-ye Maqālāt-e Avvalin Hamāyesh-e Tose’e-ye Gardeshgari-ye Jomhouri-ye Eslāmi-ye Irān. Mashhad: Ferdowsi University. [in Persian]
- Parastesh, S.H. & S. Mortazavi (2011). "B’znam’yi-ye Fazāhā-ye Shahri-ye Tehran dar Romānhā-ye Doreh-ye Rez’ Pahlavi". J’me'eshenāsi va Farhang. Yr. 3. No. 1. [in Persian]
- P’yandeh, H. (2015). "Onsor-e Makān dar Adabiāt-e Mo'āser". '‘zma Magazine. No. 110. pp. 31-33. [in Persian]
- Piatti, B. et al. (2009a). "Mapping Literature: Towards a Geography of Fiction". the section of Cartography and Art (Lecture Notes in Geoinformation and Cartography). William Cartwright, Georg Gartner and Antje Lehn (Eds.). pp. 177-191.
- ___________ (2009b). "Literary Geography-or how Cartographers open up a New Dimension for Literary Studies". Institute of Cartography. ETH Zurich, Switzerland.
- Piatti, B. (2011). "Editorial Cartographies of Fictional Worlds". The Cartographic Journal. Special Issue: Cartographies of Fictional Worlds, The British Cartographic Society. Vol. 48. No. 4. pp. 218-223.
- Prieto, E. (2011). "Geocriticism, Geopoetics, Geophilosophy and Beyond". The First Section of the Geocritical Explorations: Space, Place, and Mapping in Literary and Critical Studies. a Collection of Essays. Robert T. Tally Jr (Ed.). New York: Palgrave Macmillan.
- Reuschel, A. & L. Hurni (2011). "Mapping Literature: Visualization of Spatial Uncertainty in Fiction". The Cartographic Journal. Vol. 48. No. 4. The British Cartographic Society. pp. 293-308.
- Riazi, A. (2012). "Bāznamāyi-ye Tehrān dar Dāstān-e Yusefābād khiābān-e Si o sevvom" in Majmu'e-ye Maqālāt-e Seminār-e Bāznamāyi-ye Fazā-ye Shahri dar Honar va Adabiāt. Yr. 3. No. 1. [in Persian]
- Sattari, J. (2006). Osture-ye Tehrān. Tehran: Daftar-e pazhuheshhā-ye Farhangi. [in Persian]
- Sepānlu, M.A. (2005). Manzume-ye Tehrān. 3rd Ed. Tehran: Farhang-e Mo'āser. [in Persian]
- Sepehri, S. (2000). Hasht Ketāb. 3rd Ed .Tehran: Tahuri. [in Persian]
- Sharp, W. (1904). Literary Geography. London: Pall Mall Publications.
- Stockhammer, R. (2013). "Exokeanismós: The (Un) Mappability of Literature". Primerjalna Književnost. 36. No. 2. pp. 123-138.
- Tally Jr. (2011). "The Timely Emergence of Geocriticism". Preface of Geocriticism: Real and Fictional Spaces. New York: Palgrave Macmillan.
- Taraqi, G. (2008). Kh’terehā-ye Parākandeh. 6th Ed. Tehran: Nilufar. [in Persian]
- Weigel, S. (2009). "On the ‘Topographical Turn': Concepts of Space in Cultural Studies". European Review. Vol. 17. No. 1. pp. 187-201. Academia Europæa. Printed in the United Kingdom.
- Westphal, B. (2011). Geocriticism: Real and Fictional Spaces. Robert T. Tally Jr (Trans.). Palgrave Macmillan.
نقد ادبی
دوره 9، شماره 33
خرداد 1395
صفحه 77-108