نسبت‌های بیناهنری، بینامتونی و تطبیقی (مقارنه‌ای) در شعر «خواندیدنی»

نوع مقاله : پژوهشی -نظری اصیل

نویسنده
دانش آموخته دکتری زبان وادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده
«خواندیدنی» شعری است که با هنرهای تجسمی و گرافیک پیوندی جدانشدنی دارد. مهرداد فلاح، شاعر معاصر، به‌جای وجه بیانی/ گفتاری در این شعر، برآن بوده است وجه نوشتاری/ اجراییِ شعر را کانون توجه خود قرار دهد. این توجه ویژه که از نوعی هدفمندی یا نیتمندی بیرون می‌آید، درنهایت در خود شعر و فرم اجرامحورِ آن تجلی و بروز بیرونی می‌یابد. فلاح «خواندیدنی» را «کشف مجدد نوشتار و علائم نوشتاری» در شعر دانسته‌ است که در فرایند خواندن و دیدن شعر، به شعر «صحنه‌ای» تبدیل می‌شود. به عبارت دیگر، برهم‌کنش زبان و تصویر طی مناسباتی پیش‌اندیشیده، اجرای نهایی شعر را بر کاغذ یا صفحۀ نوری رقم می‌زند. فرض بنیادین مقالۀ حاضر این است که ایدۀ اولیۀ شعر «خواندیدنی» تحت تأثیر شعر جهانی و به‌ویژه شاعری همچون گیوم آپولینر بوده که به شکل نوشتاری شعر و هنرهایی همچون نقاشی و سبک کوبیسم توجهی ویژه داشته است. گذشته از این، اگر در شعر کلاسیک فارسی بنگریم، برخی از شگردهای شعر «خواندیدنی» در صنعت توشیح مسبوق به سابقه است. در این مقاله، نسبت‌های هنری، بینامتونیِ تأثیری و تطبیقی‌ای که منجر به شکل‌گیری ایدۀ شعر «خواندیدنی» در ذهن مهرداد فلاح گردیده، تحلیل و روشن شده است که فرایند خواندن و دیدن در هر دو قطب شاعر/ خواننده چگونه است و شعر در چه فرایندی خوانده و دیده (خواندیده) می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

Inter artistic, Intertexual and comparative ratios in Khandidani poetry

نویسنده English

Mehdi Dadkhah Tehrani
lecturer at university
چکیده English

Khandidani [to be read and seen at the same time] is a kind of poetry that has an inseparable connection with visual arts. Mehrdad Fallah, as an Iranian contemporary poet, has been focusing on the written /performative aspects of poetry rather than its spoken aspects, which is manifested in the form and structure of his poems. Fallah introduces Khandidani as “rediscovering writing and writing symbols’’ which converts to ‘’stage poetry” in the process of reading and seeing the poem. The primary assumption of the current paper was that the initial idea of Khandidani was formed under the influence of the world literature, and in particular Guillaume Apollinaire, who was mainly interested in the written form of the poem, painting and cubism. It should be mentioned that there are also instances in classical Persian poetry which utilized some of the techniques that Fallah employed in his poetry. In the current paper, the inter-artistic, intertextual and comparative basis of such poetry was studied. Moreover, it was clarified that how the poem is read and seen on both sides of the poet/ reader dichotomy.

کلیدواژه‌ها English

Comparative literature
Khandidani
Iran’s contemporary poetry
Guillaume Apollinaire
Mehrdad Fallah
منابع فارسی:
کتاب
الرّادویانی، محمد بن عمر (1362)، ترجمان البلاغه، به تصحیح و اهتمام پرفسور احمد آتش، چاپ دوّم، تهران: انتشارات اساطیر.
الرّازی، شمس الدین محمد بن قیس (1388)، المعجم فی معاییرِ اشعار العجم، تصحیح دکتر سیروس شمیسا، چاپ اول، تهران: نشر علم.
پیا، پاسکال (1372)، گیوم آپولینر در آیینة آثارش، ترجمة محمد علی سپانلو، چاپ اوّل، تهران: نشر گونه.
تودوروف، تزوتان (1379)، بوطیقای ساختارگرا، ترجمۀ محمد نبوی، چاپ اوّل، تهران: نشر آگه.
فلاح، مهرداد (1376)، چهار دهان و یک نگاه، چاپ اوّل، (بیجا): انتشارات فرهنگی- هنری نارنج.
(1396)، چهارجوابی‌ها، چاپ اول، تهران: انتشارات مانیا هنر.
(1378)، دارم دوباره کلاغ می‌شوم، چاپ اول، (بیجا): انتشارات آرویج.
عباس، محمد (1378)، عبدالقاهر جرجانی و دیدگاه‌های نوین در نقد ادبی، چاپ اول، ترجمۀ دکتر مریم مشرّف، تهران: نشر چشمه.
کانت، ایمانوئل (1362)، سنجش خرد ناب، چاپ اوّل، ترجمۀ دکتر شمس الدین ادیب سلطانی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
معین، محمّد (1351)، فرهنگ فارسی، چاپ اوّل، تهران: انتشارات امیرکبیر.
نقیب زاده، میرعبدالحسین (1393)، فلسفۀ کانت (بیداری از خواب دگماتیسم) بر زمینۀ فلسفۀ دوران نو، چاپ هفتم، تهران: انتشارات آگه.
وطواط، رشید الدین (1362)، حدایق السحر فی دقایق الشعر، به تصحیح و اهتمام عباس اقبال (آشتیانی)، چاپ اوّل، تهران: نشر سنایی و طهوری.
هنرمندی، حسن (1350)، بنیاد شعر نو در فرانسه، چاپ اوّل، تهران: کتابفروشی زوّار.
مقاله:
دین محمّدی کرسفی، نصرت الله (1396): «شعر تجسّمی (کانکریت) در نیم نگاهی تحلیلی، انتقادی و تطبیقی»، متن پژوهی ادبی، سال 21، (شمارۀ 72).
سُژه، ورونیک (1391): «کالیگرام، شعر ذخیره»، ترجمة رضا اسپیلی، پایگاه اینترنتیِ روزگار. نشانی:
http://www.rouzgar.com/literaryforms/poetry/1391/01/000166.php
صادقی، لیلا (1391) : «شعر دیداری و جایگاه شعرهای مهرداد فلاح- اختراع دوبارۀ تلفن: خواندیدنی، بازنام گذاریِ شعر دیداری»، پایگاه اینترنتیِ لیلا صادقی. نشانی:
http://leilasadeghi.com/leila-sadeghis-work/about-my-works/755-culler-1.html
عطایی، آنژیلا (1397): «عبور از دیالکتیک چشمی؛ نگاهی دیگر به شعرهای مهرداد فلاح»، پایگاه اینترنتی ایبنا. نشانی: http://www.ibna.ir/fa/doc/tolidi/266100/
میرزا نژاد، آرمان (1396): «جستاری در شعر چهارجوابی‌های مهرداد فلاح» در: فلاح، مهرداد (1396)، چهارجوابی‌ها، چاپ اوّل، تهران: انتشاراتِ مانیا هنر.
گفت‌وگو:
پایگاه ادبی متن نو (بی‌تا) : «در باب «چرا رسیدن» ام به «خواندیدنی»ها»، پایگاه ادبی متن نو، نشانی:
http://www.matneno.com/?p=3243
پایگاه اینترنتی ایسنا (1388): «مهرداد فلاح و «خواندیدنی»: نامگذاری برای اتفاق‌های خلاق جدید»، پایگاه اینترنتی ایسنا. نشانی: https://www.isna.ir/news/8806-00483.108980/
پورمحسن، مجتبی (1396): «شعر من همیشه مرزشکن بوده است»، روزنامۀ گیلان امروز، شمارۀ 4757، پایگاه اینترنتی روزنامۀ گیلان امروز. نشانی: http://gilan-today.com/article/9520.
حسن زاده، علی (1393): «شعر من شاگرد هیچ شاعری نیست»، روزنامۀ ایران، شمارۀ 5692، پایگاه اینترنتی روزنامۀ ایران، نشانی: http://www.iran-newspaper.com/newspaper/item/269859
منابع لاتین:
کتاب:
Scobie, Stephen (1997), Erthquakes and Explorations: language and painting from cubism to concrete poetry, University of Toronto press.
Apollinaire, Guillaume (1980), Calligrammes, Translated by Anne Hyde Green, Introduction by S. I. Lockerbie, University of Calofernia Press.
مقاله:
Genova, Pamela A. (2003) "The Poetics of Visual Cubism: Guillaume Apollinaire on Pablo Picasso," Studies in 20th Century Literature:
Vol. 27: Iss. 1, Article 3.