کلان‌ساختار مقامات‌های صوفیان و نقش ایدئولوژیک آن

نویسنده
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز
چکیده
در این مقاله ابتدا نشان داده‌ایم که در مقامات‌های صوفیان، کلان‌ساختاری وجود دارد که در این ژانر همواره تکرار می‌شود. آن‌گاه نقش ایدئولوژیک هر یک از عناصر این کلان‌ساختار را تشریح نموده و به نقش آن در روابط قدرت نیز پرداخته‌ایم. کلان‌ساختاری که شاکله مقامات‌های صوفیان است از ذکر اصل‌و‌نَسَب مشایخ آغاز می‌شود و با بیان پیشگویی‌های دیگران درباره درخشش معنوی آن‌ها، ریاضت‌های طاقت‌فرسا و کرامت‌ها ادامه می‌یابد و با مرگ شگفت‌انگیز آن‌ها به پایان می‌رسد. در این ساختار، کرامت نقشی برجسته دارد و کل ساختار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اصل‌و‌نسب‌سازی‌ها و پیشگویی‌ها و ریاضت‌ها همگی در حکم «تمهیداتی» برای ظهور کرامت عمل می‌کنند و مرگ-های شگفت و تنازع‌های گفتمانی در حکم «امتداد» نیروی کرامت‌‌اند. نقش عمدۀ این کلان‌ساختار در مقامات‌های صوفیان این است که ضمن اثبات کرامت و امور خارق عادت برای مشایخ تصوف، دسترسی دیگران را به منبع قدرت گفتمان تصوف؛ یعنی کرامت، محدود یا غیرممکن سازد. این کارکرد ویژه موجب می‌شود تا در مفصل‌بندی گفتمان تصوف تغییراتی پدید آید و خُرده‌گفتمانی جدید به نام «گفتمان اهل کرامت» شکل بگیرد. همین گفتمان راه را برای ورود گفتمان تصوف در مناسبات سیاسی و اجتماعی هموار می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

A macro-structure in mystical Maqâmâts and its ideological functions

نویسنده English

Davood Poormozaffari
Assistant Professor of Presian language & Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz
چکیده English

This essay tries to show a frequent macrostructure in mystical Maqâmâts that makes people`s religious beliefs. Not only does it gives enough evidences for the structure but also interprets its ideological functions. The macrostructure consists of some chronological events. It starts with a holy parentage for great Sufis and it is continued by prophecies predict a child will be a great Sufi in the future. It carries on with unbearable asceticisms. All of the events prepare the ground for small miracles. The chain ends with a fantastic death and a contrast to other discourses. The last events, in reality, work as a result of small miracles power. The main function of the structure appears to make a limitation to access to small miracles. It leds to articulations that generate a new discourse: discourse of Sufis who have small miracles. The new discourse encounters mystical discourse to social and political discourses.

کلیدواژه‌ها English

mysticism
Maqâmâts
Sufis biographies
small miracle
- ابن‌الخرقانی، احمدبن الحسین (1388). دستورالجمهور. به‌کوشش محمدتقی دانش‌پژوه و ایرج افشار. تهران: میراث مکتوب.
- ابورَوح لطف‌الله‌بن ‌ابی‌سعد (1386). حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر. تصحیح محمدرضا شفیعی ‌کدکنی. تهران: سخن.
- بلیانی، امین‌الدین (1380) مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه. تصحیح منوچهر مظفریان. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- جام نامقی، شهاب‌الدین اسماعیل‌بن ‌احمد (1391). رساله در اثبات بزرگی شیخ جام. تصحیح حسن نصیری جامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- جامی، خواجه ابوالمکارم (تألیف 840ق). خلاصه‌المقامات. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی. شماره 10067. نسخه خطی.
- چشیدن طعم وقت (1391). مؤلف ناشناس. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
- راسل، برتراند (1390). قدرت. ترجمه نجف دریابندری. تهران: خوارزمی.
- سلطانی، علی‌اصغر (1387). قدرت، گفتمان و زبان. تهران: نشر نی.
- سهلگی، محمد‌بن علی (1385). دفتر روشنایی. ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
- شلستون، آلن (1390). زندگی‌نامه. ترجمه حسن افشار. تهران: نشر مرکز.
- صدری‌نیا، باقر و محمد ابراهیم‌پور (1393). «دگرگونی گسترده کرامات در مناقب‌نامه‌های مشایخ تصوف». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س10. ش37. صص145-182.
- عضدانلو، حمید (1380). گفتمان و جامعه. تهران: نشر نی.
- عطار، فریدالدین محمدبن ابراهیم (1387). تذکره‌الاولیا. تصحیح نیکلسون. به‌کوشش ع. روح‌بخشان. تهران: اساطیر.
- غزنوی، سدیدالدین محمد (1388). مقامات ژنده‌پیل. به‌اهتمام حشمت مؤید. تهران: علمی و فرهنگی.
- فوکو، میشل (1389). «سوژه و قدرت». در میشل فوکو فراسوی ساخت‌گرایی و هرمنیوتیک. تألیف هیوبرت دریفوس و پل رابینو. ترجمه حسین بشیریه. تهران: نشر نی.
- ـــــــــــ (1390الف). مراقبت و تنبیه. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.
- ــــــــــ (1390ب). تئاتر فلسفه. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.
- ـــــــــــ (1392). دیرینه‌شناسی دانش. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.
- لازار، ژودیت (1389). افکار عمومی. ترجمه مرتضی کُتُبی. تهران: نشر نی.
- محمد‌بن منور (1386). اسرارالتوحید. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگاه.
- مقامات تایبادی (ف. 791 ق). (1382). مؤلف ناشناس. تصحیح علاء‌الدین گوشه‌گیر. دزفول: افهام.
- مناقب شیخ ضیاءالدین حاتمی جوینی (ف. میانه سال‌های590-610 ق). (1384). مؤلف ناشناس. در شبستان عرفان (مجموعه رسائل فارسی از پیران ایران). تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: نشر قطره.
- میلر، پیتر (1388). سوژه، استیلا و قدرت. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.
- نوشته بر دریا (1384). گردآورندگان نامعلوم. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
- نیشابوری، میرعبدالأول (1380). ملفوظات احرار. در احوال و سخنان خواجه عبیدالله احرار. تصحیح عارف نوشاهی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- وندایک، تئون اِی. (1382). مطالعاتی در تحلیل گفتمان. گروه مترجمان. ویراسته مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- هابز، توماس (1381). لویاتان. ترجمۀ حسین بشیریه. تهران: نشر نی.
- یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
- ‘Abu-rowh Lotfollȃh bin ‘Abi-s’ad (2007). Hȃlȃt va Sokhanȃn-e ‘abus’aid-e ‘Abulkhayr. MR. Shafi’i Kadkani (Ed.). Tehran: Sokhan Publication. [in Persian]
- ‘Attar, Farid Al-din Mohammad (2007). Tazkerat Al-‘owliyȃ’. Reynold Alleyne Nicholson. Tehran: ‘Asatir Publication. [in Persian]
- ‘Azedȃnlu, Hamid (2002). Goftemȃn va Jȃme’eh. Tehran: Ney Publication. [in Persian]
- Balyani, ‘Amin Al-din (2001). Meftȃh Al-hedȃyat va Mesbȃh Al-‘enayat. M. Mozaffariyan (Ed.). Tehran: Farhangestan-e Zaban va ‘Adab-e Faarsi Publication. [in Persian]
- Cheshidan-e T’am-e Vaqt (2012). M.R. Shafi’i Kadkani (Ed.). Tehran: Sokhan Publication. [in Persian]
- Dijk, Teun Adrianus Van (2003). Motale’ati Dar Tahlil-e Goftemȃn. P. ‘Izadi et al. (Trans.). Tehran: Markaz-e Motale’at va Tahghighat-e Resaneh-ha. [in Persian]
- Foucault, Michel (2010). "Suzheh va Ghodrat" in Michel Foucault: Farȃsuye Sȃkhtgarȃie va hermenutik. By Hubert Dreyfus & Paul Rabinow. H. Bashiriyeh (Trans.). Tehran: Ney Publication. [in Persian]
- ______________ (2011a). Morȃqebat va Tanbih. N. Sarkhosh & A. Jahandideh (Trans.). Tehran: Ney Publication. [in Persian]
- _____________ (2011b). Te’ȃtr-e Falsafeh. N. Sarkhosh & A. Jahandideh (Trans.). Tehran: Ney Publication. [in Persian]
- ______________ (2012). Dirineshenȃsi-ye Dȃnesh. N. Sarkhosh & A. Jahandideh (Trans.). Tehran: Ney Publication. [in Persian]
- Ghaznavi, Sadid Al-din Mohammad (2009). Maqȃmȃt-e Zhandeh Pil. H. Mo’ayyed (Ed.). Tehran: ‘Elmi va Farhangi Publication. [in Persian]
- Ibn Al-kharaghȃni, Ahmad bin AL-husayn (2009). Dastur Al-jomhur. M.T Dȃneshpezhuh & I. Afshȃr (Ed.). Tehran: Miras-e Maktoob Publication. [in Persian]
- Jami, Khajeh ‘Abu-al-makȃkarem (1461). Kholasat Al-maqȃmat. Tehran: M’ajles Shura-ye ‘Eslami Library. [Manuscript in Persian]
- Jorgensen, Mariyanne & Louise Phillips (2010). Tahlil-e Goftemȃn. H. Jalili (Trans.). Tehran: Ney Publication. [in Persian]
- Lazar, J.(2009). ‘Afkȃr-e ‘Omumi. M. Kotobi (Trans.). Tehran: Ney Publication. [in Persian]
- Maqȃmȃt-e Tȃybȃdi (2003). ‘Ala Al-din Gushehgir (Ed.). Dezful: ‘Afham. [in Persian]
- Mȃyel Heravi, Najib (2004). Maqȃt-e Jȃmi. Tehran: Ney Publication. [in Persian]
- Mohammad Ibn Al-monavvar (2007). ‘Asrȃr Al-towhid. By M.R. Shafi’i Kadkani. Tehran: Agah Publication. [in Persian]
- Nayshaburi, Mir Abd Al-avval (2001). Malfuzat-e Ahrȃr. ‘Aref Nowshahi (Ed.). Tehran: Markaz-e nashre Daneshgai. [in Persian]
- Neveshteh bar Daryȃ (2005). M.R. Shafi’i Kadkani (Ed.). Tehran: Sokhan Publication. [in Persian]
- Russell, Bertrand (2011). qodrat. N. Daryabadari (Trans.). Tehran: Kharazmi Publication. [in Persian]
- Sadriniya, B. & M. ‘Ebrahimpur (2014). "Degarguni-ye Gostaraye Karȃmȃt dar Manaqeb Nȃmeh-hȃye maŝȃyekh-e Tasavvof". ‘Adabiyȃt-e ‘Erfȃni va ‘Ostureh Shenakhti. No. 37. pp. 145-182. [in Persian]
- Sahlagi, Mohammad Ibn ‘Ali (2006). Daftar-e Rowshanȃyi. M.R. Shafi’i Kadkani (Trans.). Tehran: Sokhan Publication. [in Persian]
- Shelston, Alan (2011). Zendeginȃmeh. H. ‘Afshar (Trans.). Tehran: Markaz Publication. [in Persian]
- Soltani, A.A. (2008). Qodrat, Goftemȃn va Zabȃn. Tehran: Ney Publication. [in Persian]