---

نظریه پردازان ادبی معاصر، از چشم انداز های مختلفی ژانرهای ادبی را نقد و بررسی کرده اند. در این میان میخاییل باختین۲، نظریه پرداز بزرگ روس، جایگاه ویژه ای دارد. وی با تأکید بر اصطلاح کلیدی «منطق مکالمه»۳ در میان انواع ادبی، به ویژه رمان و آن هم رمان های داستایفسکی، آن ها را واجد ماهیت گفت وگویی و چندآوایی می داند. در چنین رمان هایی، صدای راوی بر فراز صداهای دیگر قرار نمی گیرد، بلکه صدایی در کنار صداهای دیگر به شمار می آید. در میان متون کلاسیک ادب فارسی، مثنوی معنوی از معدود آثاری است که مناظرات و گفت وگوهای شخصیت های داستانی – تمثیلی آن با مؤلفه هایی که باختین برای منطق مکالمه ای برمی شمرد به طور تأمل برانگیزی مطابقت و همخوانی دارد. این مقاله طرح و شرح این موضوع خواهد بود.

---

هدف پژوهش حاضر بررسی گفتمان روایی در دو مجموعه داستان قصه­های مجید، نوشتۀ هوشنگ مرادی کرمانی، و کُرک‌هویجی، نوشتۀ ژول رونار فرانسوی است. با توجه به­ نظریه­های دومینیک منگنو دربارۀ تحلیل گفتمان بر آثار ادبی، پژوهشگران کوشیده­اند با تأکید بر عناصر درون­متنی، مواردی همچون ارتباط میان راوی و روایت­شنو، نوع گفته و نیز چندآوایی در روایت را در این دو اثر بررسی کنند. پرداختن به­ زندگی یک شخصیت نوجوان با الهام از زندگی نویسنده، به­کارگیری زبانی طنزآلود و همچنین واقع­گرا، دو اثر را به­نمونه­های مناسبی از داستان کودک و نوجوان تبدیل می­کند. در این پژوهش تلاش شده است تا با بهره­گیری از نظریۀ تحلیل گفتمان ـ که یکی از شیوه­های تحلیل متون ادبی و برخاسته از روش­های ساختارشناسانه و علوم زبانی و انسانی است و بر نقش گفته­پردازان و تعاملی بودن ارتباط میان آن­ها تأکید دارد ـ نشان دهیم چگونه شیوه­های هر نویسنده در روایت داستان و ترسیم موقعیت گفته­پردازی و وضعیت راوی، نوع گفتۀ تولیدی و چندآوایی در روایت، به­تفاوت­های قابل توجه در تولید نوع ادبی دو نویسنده منجر می­شود.
 

---

«چندآوایی»، اصطلاحی بود که باختین در توصیف ویژگی آثار داستایفسکی به کار برد. اما شالوده فکری این نظریه در فراهم نمودن فضای گفتمانی آزاد و ایجاد رابطه گفتگویی بر اساس منطق پذیرش و درک آوای یکدیگر و گشودن پنجره‌های ذهن و ضمیر خود بر ذهن و نگاه دیگران، بنا شد ه است و از این چشم انداز، چندآوایی، رهیافتی است بزرگ در رهانیدن اندیشه بشری از جزمی گرایی و مطلق اندیشی.    قرن‌ها پیش از باختین، مولوی،شاعر بزرگ ایرانی، بر لزوم و اهمیت پذیرش آوای دیگران و اجتناب از تعصب ورزی های خودمدارانه چه در قالب گزاره های مستقیم و چه پردازش روایت ها، گفتگوها و آواهای برآمده از آن،تأکید کرده و پیام خود را از طریق آثارش به گوش جهانیان رسانده است. گرچه، چندآوایی، اصطلاحی است قرن بیستمی و مولانا مبدع آن نبوده، لیکن شواهد آثارش حاکی از آن است که شالوده فکری این نظریه، به عنوان پیام جهانی در بهبود تعامل اندیشگانی و گفتگویی جامعه بشری در ذهن و زبان آن شاعر گرانقدر بوده است. در این نوشتار، کوشش شده جلوه ها  و مصداق های نگرش چند آوایانه مولوی،به ویژه در مثنوی، کاویده شود تا آشکار شود،مولوی، نگره چندآوایی و پیش فرض های آن را به عنوان پیامی جهانی در ایجاد فضای گفتگو مدارانه و به دور از تعصب های قومی و نژادی و زبانی طرح ریزی کرده است. نتیجه اجمالی نشان می‌دهد که مولوی از طریق بیان و پرورش مفاهیمی چون: احترام به دیگری،تأکید بر همدلی به جای همزبانی،نسبی گرایی در داوری، پذیرش تضادها و همنشینی تقابل ها، مؤلفه‌های زمینه‌ساز چندآوایی را فراهم کرده است.