۹ نتیجه برای پیکرگردانی
دوره ۴، شماره ۸ - ( ۳-۱۳۹۵ )
چکیده
پیکرگردانی تغییر شکل، ماهیت، طبیعت و نهاد موجودات حقیقی یا خیالی و بهعبارتیدیگر استحاله، مسخ و دگردیسی است و معنای دیگر آن، تغییر شکل ظاهر و تغییر اساس هستی و هویت شخص یا چیزی با استفاده از نیرویی ماوراءالطبیعی است. جواهرالاسمار اثر عمادبنمحمد الثغری، از نویسندگان قرن هشتم هجری و از منشیان سلطان علاءالدین، مجموعهافسانههایی است غنایی، به زبان تمثیلی و با نثری ساده که سرشار از تازگیها و لطایف ویژهای است. درونمایۀ اصلی این کتاب مکر زنان است. راوی آن «طوطی» ۱۰۰ افسانه را به مدت ۵۲ شب نقل میکند. افسانههای متعدد و پرشاخوبرگ جواهرالاسمار از نظر ساختار و موضوع ویژگیهایی دارد. هدف از تدوین مقالۀ حاضر آن است که با شیوۀ توصیفی-تحلیلی و برمبنای چارچوب نظری تحقیق، مهمترین انواع پیکرگردانی در روایات ِافسانههای جواهرالاسمار بررسی و تبیین شود. درمجموع میتوان گفت که بیشترین نوع پیکرگردانیها در این اثر، در بخش استحالۀ جماد به موجود زنده صورت گرفته است.
دوره ۵، شماره ۱۲ - ( ۱-۱۳۹۶ )
چکیده
پیکرگردانی تغییر ماهیت ظاهری یا تواناییهای درونی قهرمانان اساطیر و موجودات افسانهای است که گاه با دگرگونیهای ظاهری همچون تبدیل جماد به حیوان، انسان به حیوان یا بالعکس، انسان به فرشته و ... نمود پیدا میکند و گاه بدون تغییر ظاهر، قهرمان به قدرت ماوراءالطبیعی دست مییابد و از حوزۀ تواناییهای ذاتی خویش پا فراتر مینهد. این دگرگونیها یا همان پیکرگردانیها مهمترین عامل شگفتزایی در اساطیر، افسانهها و قصههای عامه هستند و نقش بسزایی در تأثیرگذاری، ایجاد هیجان و جذب مخاطب دارند. هدف پژوهش حاضر بررسی افسانههای بومی مکتوب استان سیستان و بلوچستان از منظر کارکردهای پیکرگردانی و مسخ است و با توجه به تنوع پیکرگردانیهای مشهود و گستردگی موضوع، این مقاله فقط به بررسی انواع استحالههای انسانی اختصاص یافته است که در آن انسان به حیوان، جماد، گیاه، موجود ماورائی، طبیعت و انسان دگردیسی مییابد یا بدون تغییر ماهیت انسانی، تواناییهای خارقالعاده بهدست میآورد. با بررسیهای انجامشده درمجموع، از ۱۵۷ افسانۀ مکتوب این استان در ۲۳ افسانه، استحالههای انسانی وجود دارد. بیشترین پیکرگردانیهای انسانی از نوع استحالۀ انسان به حیوان و سفرهای شگفتانگیز است و استحالۀ انسان به انسان و استحالۀ انسان به موجود ماورائی در هیچیک از افسانهها دیده نشده است. نگارندگان تلاش دارند با تحلیل افسانههای مکتوب استان سیستان و بلوچستان دلایل شاخصترین انواع استحالههای انسانی و همچنین کارکرد و نقش این پیکرگردانیها را در افسانههای بومی این منطقه بیان کنند.
دوره ۵، شماره ۱۸ - ( ۱۱-۱۳۹۶ )
چکیده
قصّههای عامیانه گزارشگر سرگذشتها و ماجراهای افرادی از طبقات مختلف اجتماعی و عموما کمآوازه است که برحسب تصادف، با وقایع و حوادثی عبرتانگیز، حکمتآمیز و شگفت رو به رو شده اند. این قصّهها جلوه گاه فرهنگ هر ملت است و از آرزوها و تخیلات توده مردم سرچشمه می گیرد. درواقع، سرچشمۀ این قصّه ها، باورها و آیین های آغازین انسان هاست. ظهور عوامل و نیروهای ماوراء طبیعی نظیر وجود قصرهای مرموز، باغهای سحرآمیز، چاهها و فضاهای تیره و تار، دیو، پری، اژدها، سحر، رعد و برق، سعد و نحس، خوابهای گوناگون، داروی بیهوشی و رمل و اسطرلاب و و نظایر آن از عناصر اصلی و سازندۀ اغلب قصّه های ایرانی و کلاً قصّه هایی است که در مشرق زمین و سرزمینهایی چون هند، به وسیلۀ قصّه نویسان ساخته و پرداخته شده است.
از جملۀ قصّه های عامیانۀ آشنا، قصۀ امیرارسلان نامدار است که آخرین قصۀ عامیانۀ فارسی با ویژگیهای قصۀ کهن است. در این قصّه، عمدۀ ویژگیهای قصۀ عامیانۀ فارسی خصوصا جادو، بروز یافته است. جادو به ترفندهایی گفته میشود که در قصّهها برخی افراد انجام داده و میتوانند از طریق این ترفندها قوانین طبیعت را تغییر داده و کارهایی خارقالعاده انجام دهند. در این گونه قصّهها، جادوگران میتوانند افراد را طلسم کنند، جادوهای دیگر را خنثی کنند و در شکل و ظاهر افراد و اجسام تغییر بهوجود بیاورند(پیکرگردانی) و یا حوادث آینده را پیشگویی کنند. نویسندگان بر آنند تا جادو و جادوگری را به عنوان یکی از ویژگیهای قصۀ عامیانه در این اثر مورد تحقیق و بررسی قرار دهند
دوره ۸، شماره ۳۳ - ( ۴-۱۳۹۹ )
چکیده
پیکرگردانی یکی از موضوعات محوری در اساطیر و داستانهای اسطورهای است که در آن موجودی تغییر شکل میدهد و شکل ظاهری، ساختمان طبیعی و شناختهشدۀ خود را در جهت نقص یا کمال، به مدتی محدود یا نامحدود از دست میدهد و بهصورتی تازه درمیآید. این تنوع گاهی بخشی از وجود آن موجود را شامل میشود و یا بهصورتهای ترکیبی گوناگون حیوانی، گیاهی و... درمیآید و خلاف طبیعت خود زندگی میکند. در این پژوهش و با توجه به اهمیت موضوع و جایگاه فرهنگ و ادبیات عامه در پژوهشها، به بررسی و تحلیل انواع پیکرگردانی در فرهنگ و ادب عامۀ مردم بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد میپردازیم. همچنین، ضمن بررسی انواع پیکرگردانی انسان به حیوان، درخت، پرنده، اجرام آسمانی و بالعکس، برآنیم تا نمودهای ادبی و جنبههای اساطیری آنها را تحلیل و بررسی کنیم. این پژوهش بهشکل بنیادی بر پایۀ مطالعات کتابخانهای ـ میدانی و بهروش تحلیل محتوای کیفی انجام شده است. پس از بررسی و تحلیل انواع پیکرگردانی در قوم بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد میتوان گفت مهمترین انواع پیکرگردانی در فرهنگ و باور این مردم، پیکرگردانی انسان به حیواناتی چون خرس، گرگ، پلنگ و لاکپشت ـ بهدلیل انجام گناه ـ و نیز پیکرگردانی انسان به درخت بلوط و... است. همچنین، بسیاری از نمودهای پیکرگردانی در این اقوام، بازماندۀ پیکرگردانی در فرهنگ ایران باستان است که نمونههای مشابهی در شاهنامۀ فردوسی نیز دارد.
دوره ۹، شماره ۴ - ( ۱۰-۱۴۰۰ )
چکیده
شخصیتهای خیالی نامتعارف در دنیای داستان و فیلم انیمیشن از ویژگیهای ظاهری و تواناییهای فرا واقعی برخوردارند که جلوهی آنها را از دیگر شخصیتهای داستانی و فیلم کنش زنده متمایز میکند. ظاهر، رفتار و توانایی شخصیتها درآثار منتخب داستانی و انیمیشن ماهیت آنها را مشخص میکند. این مفاهیم به صورت متفاوت در شخصیتهای نامتعارف ابداعی مشاهده میشود. پژوهش حاضر به روش کیفی و با استفاده از توصیف و تشریح بر مشترکات شخصیتهای تخیلی - ابداعی متمرکز شده تا چارچوبی مشخص برای جایگاه شخصیتهای نامتعارف ابداعی متمایز از سایر شخصیتهای فیلمهای انیمیشن فراهم آید و بتوان برای خلق شخصیتهای نامتعارف ابداعی جدید از آن بهره جست. یافتهها نشان میدهد در خلق چنین شخصیتهایی ابتدا باید ظاهر نامتعارف آنها را مد نظر قرار داد تا فرآیند تجسم شخصیت فرضی جدید روشن شود، یا ترکیب شکلی از پدیدهها، موجودات واقعی همچنین برساختههای خیالی بوجود آید. در طراحی شخصیت نامتعارف ابداعی باید به ویژگی های پیکرگردانی و به تناسب رفتار و توانایی حرکتی خاص آنها توجه شود، این تناسب میتواند بر اساس نقش و کارکرد شخصیت در روایت تنوع پیدا کند.
محسن صادقی،
دوره ۹، شماره ۳۵ - ( ۸-۱۳۹۵ )
چکیده
در برخی حکایات و افسانههای عاشقانه، جُفتجو در ابتدا به شکل جانور ظاهر میشود و پس از ازدواج، سیمای انسانی خود را باز مییابد. روایتهای موسوم به حیوان – داماد در غرب از کیوید و پسیکه اثر آپولیس و در ایران از ازدواج ضحاک با خواهران جمشید تأثیر پذیرفته است. مطابق با اصلِ جابجایی اسطوره، بنمایۀ حیوان - داماد در دورۀ اسلامی با شرایط و خصوصیاتِ مذهبی روزگار انطباق یافته و با تجلّی در یکی از حکایتهای صوفیانه، جایی برای یادآوری در ذهن آیندگان پیدا کرده است. این حکایت، در هزار حکایت صوفیانهآمده و موضوع محوری آن، ازدواج گرگ با دختر انسان است.
در این مقاله، نخست سازههای این حکایت، با ماجرایِ ازدواج ضحّاک با خواهران جمشید در شاهنامۀ فردوسی و برخی افسانههای ایرانیِ حیوان- داماد مورد سنجش و تطبیق قرار میگیرد. آنگاه، جنبۀ نمادین گرگ بررسی میشود. این حیوان، در اساطیر ایرانی، موجودی پرگزند و یکی از مظاهر شرّ و پلیدی است؛ ولی برعکس، نیای توتمی برخی همسایگان و دشمنان ایران قدیم به شمار میرود. بر پایۀ یافتههای این پژوهش، ازدواج دختر انسان با گرگنما در حکایتِ صوفیانه، با سنّت برونهمسری پیوند دارد.
دوره ۹، شماره ۴۰ - ( ۶-۱۴۰۰ )
چکیده
دگرگونی شخصیتهای داستان از مسائلی است که در متون ادبی با عنوان پیکرگردانی بررسی میشود. پیکرگردانی بر جنبۀ رازآلودگی متن و خیالانگیزی آن میافزاید و بازتاب آرزوهای آدمیان، جلوهای از پیوند تخیل با جهان واقع است و زاییدۀ نیاز آدمیان به برتری یافتن نسبتبه دیگر انسانها و موجودات و پدیدههاست. باتوجهبه اینکه این موضوع در ادبیات ملل مختلف دیده میشود، بررسی این موضوع میتواند به آگاهی یافتن از مشترکات فرهنگی میان ملتها کمک کند و زمینهای مناسب برای مطالعۀ پیوندهای ادبی و فرهنگی بهشمار آید. در پژوهش حاضر، انواع پیکرگردانی در نارتنامه و هزارویکشب بهصورت توصیفی ـ تحلیلی مطالعه شده است. نارتنامه مجموعه افسانههایی است درباره دلاوریهای قوم نارت و قهرمانان منطقه قفقاز شمالی و سواحل دریای سیاه. قدمت این افسانهها به هزارۀ دوم پیش از میلاد مسیح بازمیگردد که بهصورت شفاهی از نسلی به نسل دیگر نقل شده است. این افسانهها دربارۀ موضوعات مهم زندگی همچون عشق به سرزمین مادری، مبارزه با شروران، یاری رساندن به ناتوانان و ... است. هزارویکشب نیز از برجستهترین نمونههای افسانههای شرقی است که آمیزهای از افسانههای هندی، عربی و ایرانی بهشمار میرود. باتوجه به وجود پیکرگردانی در هردو اثر، در این پژوهش، مشترکات و اختلافات این دو کتاب از این منظر بررسی شده است.
دوره ۱۱، شماره ۴۹ - ( ۱-۱۴۰۲ )
چکیده
یکی از بنمایههای اساطیری و نمادین در قصهها و افسانههای کُردی پیکرگردانی به صورت جماد است. در پیکرگردانی شکل و ماهیت موجودات با استفاده از نیروی ماورءالطبیعی شخص یا شیء از حالتی به حالت دیگر تغییر مییابد. در واقع این نوع پیکرگردانی نماد از دست دادن پویایی و حیات روانی است که فرد را برای مدتی از مسیر کمال باز میدارد. در قصهها و افسانههای کُردی پیکرگردانی و دگردیسی به اشکال مختلف دیده میشود، که یکی از موارد پیکرگردانی انسان به جماد است. پژوهش حاضر به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر منابع کتابخانهای و نیز تحقیقات میدانی انجام شده، به این صورت که با بررسی پنجاه قصه از قصهها و افسانههای کُردی، پنج مورد دگردیسی و تبدیل پیکرۀ انسان به سنگ یافت شد که با بهرهگیری از نقد اسطورهای به بررسی ریشههای سنگشدگی در آنها پرداخته، سپس نحوۀ مواجهۀ افراد و نیز علل و ابزارهای لازم جهت رهایی از این تغییر تبیین شده است. از آنجا که مطالعۀ این قصهها ما را با بستر اسطورهای آنها آشنا میسازد، لذا تلاش بر آن است تا با شناخت ساختار قصهها وجه مشترک این بنمایه را با اساطیر سایر ملل مقایسه کنیم. نتایج تحقیق نشان میدهد که انعکاس باورهای اسطورهای با گذر از تاریخ و رسیدن به عصر حاضر در قصهها و افسانههای کُردی گویای نامیرایی و پویایی این باورهاست که با رمزگشایی و واکاوی میتوان ریشۀ مشترک این دیدگاه اساطیری را کشف و تفسیر کرد.
دوره ۱۱، شماره ۵۰ - ( ۳-۱۴۰۲ )
چکیده
پیکرگردانی یکی از مضامین پرکاربرد قصههای عامه است که به تغییر شکل ظاهری، اساس هستی و هویت قانونمند شخص یا چیزی با استفاده از نیرویی ماوراءالطبیعی دلالت دارد. اشکال گوناگون پیکرگردانی و دلالتهای معنایی آن، در تفکر اسطورهای بشر ریشه دارد. از این روی، در مقالۀ حاضر، برمبنای روش توصیفی ـ تحلیلی و منابع اسطورهشناسی ابتدا پیکرگردانیهای چهار جلد از مجموعه ده جلدی افسانههای خراسان استخراج و دستهبندی شده است. سپس ارتباط هر نوع از پیکرگردانیها با بنمایههای اسطورهای مورد واکاوی قرار گرفته است. نتیجۀ این بررسی نشان میدهد که در ۷۹ قصۀ بررسیشده، ۱۶۵ مورد پیکرگردانی وجود داشت که کارکردهای اسطورهای حیواناتی چون مار، شیر، کبوتر، خروس، آهو و غیره به شکلی نمادین در پیکرگردانی حیوانات سخنگو تجلی یافته است. همچنین، دگردیسی اشیا به انسان در قصههای عامۀ خراسان میتواند بازتابی از تفکر اسطورهای جاندارپنداری یا آنیمیسم باشد. بنمایۀ اسطورهای جاودانگی و گیاهتباری انسان در دگریسی انسان به گیاهانی چون هندوانه و نی، انار، نارنج و غیره انعکاس یافته است. دگردیسی دیو و پری به صورت انسان و موجودات دیگر حاکی از نفوذ باورهای اساطیری ایرانیان درمورد اهریمنی بودن آنهاست.