---

هدف از نگارش این مقاله، بررسی زبان شناختی استعاره جهتی در قرآن با توجه به رویکرد ‏نظریه معاصر استعاره است. اهمیت این تحقیق در اینجاست که استعاره بخش مهمی از ‏ارتباط های گفتاری و کلامی را تشکیل می‎¬‎دهد و آن قدر طبیعی وارد زندگی ما می شود که ‏ممکن است در عمل جلب توجه نکند. استعاره در زبان دین نیز کمتر از سایر صورت‏های ‏زبانی نیست. در استعاره¬های جهتی، نظامی کلی از مفاهیم با توجه به مفاهیمی از نظامی ‏دیگر سازمان¬بندی می¬شود. استعاره¬های جهتی، مفاهیم را با اعطای صورت مکانی در جهات ‏متقابل به یکدیگر مرتبط می¬کنند. این جهت¬های مکانی، قراردادی یا دلبخواهی نیستند؛ بلکه ‏بر مبنای تجربه های فیزیکی و فرهنگی انسان‏ها شکل می¬گیرند. وظیفۀ این نوع استعاره ها ‏بیش از هر چیز، برقراریِ انسجام در نظام مفهومیِ ماست. تقابل های «بالا یا پایین، جلو یا ‏پشت، راست یا چپ، مرکزی یا حاشیه¬ای، درون یا بیرون» همه از این دست است. این ‏جهت¬های‎ ‎فضایی یا مکانی‎ ‎با تصویر فضایِ هندسی¬ای که در ذهن به وجود می آورند، مفهومی ‏جدید و در نتیجه درکی جدید می آفرینند. ‏

---

نوشتار حاضر تلاش می‌کند گفتمان استدلالی مناظرات حضرت ابراهیم ^(ع) را با نمرود، آزر، ستاره‌پرستان و بت‌پرستان در ترجمۀ قرآن بر اساس رویکرد پرگما ـ دیالکتیک بررسی و مقایسه کند. این رویکرد دارای مراحل چهارگانۀ رویارویی، باب­گشایی، استدلالی و نتیجه‌گیری برای دفاع از یک دیدگاه فکری و متقاعد کردن طرف مقابل است. به منظور بررسی و مقایسۀ مناظرات حضرت ابراهیم ^(ع) از جهت مراحل چهارگانۀ استدلال و نیز مقایسۀ کنش‌های گفتاری آن‌ها، آیه‌های مربوط به این مناظرات از تفسیر نمونه( مکارم،۱۳۷۸: ۲؛ ۱۳۸۷: ۱۳) و کتاب ریخت­شناسی قصه‌های قرآن (حسینی،۱۳۸۳) مشخص شدند. از آیات مزبور ۱۰۵ کنش ­گفتار استخراج و به روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی شد. داده‌ها نشان می‌دهد مراحل استدلال در مناظرات مختلف حضرت ابراهیم ^(ع) با یکدیگر تفاوت دارد. گفت­وگو با ستاره‌پرستان در مرحلۀ رویارویی و باب­گشایی از دیگر مناظره‌ها متمایز است؛ به‌ این ‌ترتیب که از یک ‌‌‌طرف اختلاف‌نظر در مرحلۀ رویارویی پنهان است و به‌تدریج در مرحلۀ باب­گشایی و استدلالی آشکار می‌شود و از طرف دیگر، دیدگاه در این گفت­وگو دارای قالب منفرد یک‌طرفه است. علاوه بر این، آن حضرت از روش «دراماتیک» برای اقناع ستاره‌پرستان و بت‌پرستان کمک گرفته است. در مورد کنش گفتارها نیز بسامد کاربرد کنش‌های گفتاری از سوی حضرت ابراهیم^(ع) و نیز نوع آن‌ها در مناظرات مختلف متفاوت است. همچنین، بررسی داده‌ها نشان می‌دهد، چنانچه این مدل در مراحل چهارگانه بخواهد دربرگیرندۀ همۀ گفتمان‌های استدلالی باشد باید در مرحلۀ نتیجه‌گیری، تعدیل‌هایی را در نظر بگیرد.