---

در این مقاله برآنیم که نشان دهیم اگرچه اندیشۀ «تفوق نوشتار بر گفتار» پس از رنسانس در اروپا مطرح شد و سرانجام در پایان دهۀ شصت و آغاز دهۀ هفتاد سدۀ بیستم میلادی- که دریدا تقابل­های دوگانۀ محوری فرهنگ غرب را شالوده شکنی کرد- وجه غالب آن فرهنگ شد؛ در فرهنگ اسلامی، قرآن کریم- سرچشمۀ اصلی آن تمدن- نقطۀ عطفی در تبدیل فرهنگ شفاهی به فرهنگ مکتوب بود یا به تعبیری، زمینه ساز گذار از گفتاربنیادی به نوشتاربنیادی شد. در برخی حوزه ها، همچنان گفتاربنیادی غالب بوده و کمتر کسی به صراحت از برتری نثر بر شعر سخن گفته است. تاحدودی کتاب صبح الاعشی فی صناعه الانشاء نوشته قلقشندی در این میان استثناست. ازاین­رو، پس از معرفی مختصر قلقشندی و آثارش، به بررسی دیدگاه او دربارۀ برتری و اولویت نثر پرداخته و مهم ترین دقایق آن را برشمرده و تبیین کرده ایم

---

کتاب صبح الاعشی، نوشته قلقشندی (۹ ه.ق) که اصول نامه‌نگاری رسمی در عصر مملوکی را شرح می‌دهد منبعی غنی برای مطالعات ادب­ورزی تاریخی است. این مقاله با تکیه‌بر اصول ادب‌ورزی لیچ و الگوی ادب‌ورزی بیمن، پرده از شیوه‌های رعایت ادب که تابعی از روابط قدرت هستند در نامه‌نگاری عصر مملوکی برمی­دارد. نتایج نشان می‌دهد الگوهای ادب‌ورزی استفاده‌شده در این نامه‌ها با الگوی «تحقیر خویش و تعظیم مخاطب» که بیمن از آن یادکرده است، همخوانی دارد. همسویی این نامه‌ها با اصل شماره ۳ و ۴ از اصول شش‌گانه ادب‌ورزی لیچ مشهود است که بر اساس آن، فرد تمام توان خود را برای ستودن طرف مقابل و تواضع هنگام ارتباط نشان می‌دهد. سازوکار حذف، «تعظیم مخاطب» و «ستودن» او از سازوکارهایی است که در این نامه‌ها مشهود است. همچنین، در این نامه‌ها، توجه به گفتمان دینی نیز برای حفظ احترام ضروری تلقی شده، خالی بودن نامه از وجود این عناصر نشانگر بی‌احترامی به مخاطب است. نهایتاً، توجه به گفتمان اجتماعی نیز از دیگر مواردی است که تجلی آن را می‌توان در موضوع هویت مستقل و هویت وابسته دید.