---

برای «روایت پژوهیِ درزمانی» عرصه های گوناگونی را می توان متصور شد که گونه شناسیِ روایت در دوره های تاریخی مختلف یکی از آنهاست، و جستن پیشینه ی فنون داستان پردازیِ نوین در قصه های عامیانه ی بومی یکی دیگر. در همین راستا و با این گمان که حتا در صورت تغییر کارکرد یا چه بسا نقش باختگیِ کاملِ روایت نماهای شفاهی، باید آثاری از آنها در رمان و داستان کوتاه فارسی به جا مانده باشد، نگارنده ی مقاله ی حاضر بر آن بوده تا پس از معرفیِ نمونه ی ظریفی از این قالب های کلامیِ خاصِ روایت در پیکره ای مشتمل بر دویست و هفتاد قصه ی عامیانه که دست کم هفتاد سال از گردآوری و ثبت هرکدام می گذرد، روند زوال یا صرفاً تحول نقشی این قالب ها را در ادبیات داستانی ایران پی بگیرد. (حوزه های درخور روایت پژوهیِ تطبیقی میان قصه های عامیانه و داستان های نوین فارسی، دامنه ای چنان گسترده و بکر را می پوشاند که حتا ترسیم حدود آن از حوصله ی این جستار بیرون است. پس جای شگفتی نخواهد بود اگر آنچه در پی می آید صرفاً حاصل بررسیِ مقابله ایِ ساز وکارِ روایتگردانی میان صحنه های موازی یا متناوب در دویست وهفتاد قصه ی عامیانه ی ایرانی و پیکره ای شاملِ بیش از سیصد داستان معاصر فارسی باشد.)

---

پرسش درباره جایگاه دین در جامعه دمکراتیک به‌طور مستقیم به نوع کثرت‌گرایی مورد نظر ما مربوط می‌شود. با فرض اینکه تنشهای درون اجتماعی، مشخصه جامعه دمکراتیک است، به‌نظر می‌رسد تردیدی وجود ندارد که باید جایگاهی برای دین و افراد دیندار در آن فراهم باشد. اتخاذ دیدگاهی مناسب در باب کثرت‌گرایی برای جامعه دمکراتیک حیاتی است. دست‌کم دو روایت در خصوص کثرت‌گرایی مطرح است: قیاس‌ناپذیر یا رادیکال و قیاس‌پذیر یا ملایم. در این مقاله استدلال شده است که تبیین قیاس‌ناپذیر در باب کثرت‌گرایی هم از حیث نظری (مانند ناممکن بودن نقد بیرونی) و هم از حیث عملی (مانند جایگزینی متقاعد کنندگی با زور) با مشکلات جدی مواجه است. رورتی از کثرت‌گرایی قیاس‌پذیر جانبداری می‌کند البته براساس قراردادهای عملی یا مهارتهایی از نوع "دانش مهارتی" بدون فرض هرگونه فراروایت یا راهنمای ترجمان میان آموزه‌ها یا دیدگاههای رقیب. اما در مقاله حاضر، هماهنگ با نظر دیویدسون اظهار شده است که نوعی ترجمان میان دیدگاههای رقیب، اجتناب‌ناپذیر است. به‌علاوه، بر این نکته نیز استدلال شده است که کثرت‌گرایی قیاس‌پذیر را نمی‌توان تنها به مهارتهایی از نوع دانش مهارتی محدود کرد بلکه به نوعی از بصیرتهای نظری نیز نیاز است. این دیدگاه از کثرت‌گرایی نه تنها باب گفتگو را باز می‌کند، بلکه مبنایی برای رفع تفاوتها یا تعارضهای تصنعی میان دیدگاههای رقیب را نیز فراهم می‌آورد. البته تفاوتهای واقعی می‌تواند باقی بماند و باید در مورد آنها تساهل ورزید.