---

پاره‌ای از صدراییان مدعی‌اند که سهروردی معقول‌های ثانی فلسفی را با منطقی خلط می‌کند، به این معنا که آنها را وصف اشیای خارجی نمی‌داند. قراین موافق این مدعا را می‌توان در دو دسته جای داد: الف) تصریح سهروردی به اعتباری‌بودن اوصاف فلسفی؛ ب) تاکید او بر فاعلیت ذهن در اتصاف اشیای خارجی به اوصاف فلسفی. اما اولاً، این قراین برای اثبات مدعایشان کافی نیست و ثانیاً، قراین روشنی علیه آن مدعا هست. خود ملاصدرا به شکلی دیگر خلط این دو دسته معقول‌ را به سهروردی نسبت می‌دهد و می‌گوید سهروردی اوصاف منطقی (مثل جزئیت) را با اینکه از مفاهیم منطقی است، همچون اوصاف فلسفی وصف اشیای خارجی دانسته است. این اشکال نیز وارد نیست. مراد سهروردی از «جزئیت» در عبارتِ موردنظر صدرا معنای دیگری است که از مفاهیم فلسفی است. بنابراین سهروردی معقول‌های ثانی فلسفی و منطقی را به هیچ‌یک از دو معنای مذکور با هم خلط نمی‌کند.
 

---

وزن شعر فارسی بر پایه نظم بخشها یا هجاهاست. هرگاه شاعر به جای دو هجای کوتاه، یک هجای بلند بیاورد، از اختیار تسکین یا سکته بهره گرفته است. سکته نیز در آغاز مصراع، در همه جای مصراع، بکار می رود. سکته، بویژه در وسط مصراع در تغییر آهنگ شعر، بسیار مؤثر است. در این پژوهش به اثبات رسیده که میزان سکته  عروضی وسط مصراع در غزلهای خاقانی نسبت به غزلهای انوری، پنج برابر است، زیرا :
۱.زبان غزلهای انوری، ساده تر است و بیشتر از وزنهای کوتاه بهره گرفته است؛ در حالی که زبان غزلهای خاقانی، سنگینتر است و بیشتر از وزنهای متوسط، بلندو متناوب الارکان سود جسته است؛
۲.انوری در زندگی، روحیه ای شادتر از خاقانی داشته است؛
۳. تخلّصِ (لقب شاعری) خاقانی و لزوم ذکر آن در پایان غزل نیز یکی از عوامل کثرت سکته در غزلهای اوست.
 
 

---

در نظریه زبانی هالیدی یکی از عواملی که سبب پیوند جمله‌های متن می‌شود مقایسه است. این عامل در کنار ارجاع شخصی و اشاره‌ای سه نوع ارجاع را در این نظریه شکل می‌دهد؛ زیرا از نظر هالیدی وقتی دو چیز با هم مقایسه می‌شود در واقع به هم ارجاع می‌دهد. ارجاع مقایسه‌ای، ارجاع غیرمستقیمی به یکسانی، تفاوت یا شباهت عوامل ارجاعی است. این نوع ارجاع به دو بخش تقسیم می‌شود: عام وخاص. ارجاع مقایسه‌ای عام به سه بخش یکسانی، شباهت و تفاوت تقسیم می‌شود. به دلیل اهمیت و بررسی دقیق تشبیه در زبان فارسی سعی شده‌است در حد امکان به نقاط مشترک این مقوله در ادب فارسی و نظریه هالیدی اشاره شود. هالیدی ارجاع مقایسه‌ای خاص را نیز به شمارشی و وصفی تقسیم می‌کند. اما نگارندگان به تبع مقایسه عام و امکانات تشبیه در زبان فارسی، نوع تشبیهی را نیز به آنها افزوده‌اند. در نظریه هالیدی انسجام علاوه بر ارجاع عوامل دیگری نیز دارد که عبارت است از: ۱) جایگزینی و حذف
۲) انسجام واژگانی ۳) ربط. البته نگارندگان به دلیل اینکه زبان ادبی را بررسی می‌کنند، عامل انسجام دهنده توازن نحوی را نیز به این فهرست اضافه کرده‌اند. به دلیل گستردگی مطلب، نگارندگان این مقاله تنها به بررسی یکی از این عوامل، یعنی ارجاع مقایسه‌ای، می‌پردازند.
 

---

---

درباره تعداد رباعیات اصیل خیام همواره اختلاف نظر وجود داشته است. بررسی‌های سبک‌شناسانه در کنار سایر روش‌ها می‌تواند به شناخت رباعیات اصیل کمک کند. علم عروض نیز از دانشهای ادبی است که توانایی ارائه‌ی ویژگی‌ها و مشخصات سبکی را دارد و می‌تواند از ابزارهای شناخت سبک رباعیات خیام شمرده شود. در این مقاله اگرچه هدف اصلی، شناخت سبک عروضی رباعیات خیام از طریق تعیین بسامد متغیرهای مختلف عروضی است، به ناگزیر وزن رباعی در معنای عام نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه این تحقیق نشان می‌دهد که برخی از ویژگی‌های عروضی در رباعیات خیام چنان بسامد کم یا چنان بسامد زیادی دارند که می‌توانند ما را به سمت وسوی شناخت سبک فردی- عروضی رهنمون شوند: در رباعیات خیام شاخه اخرم بسیار به ندرت به کار می‌رود. رکن دوم رباعیات خیام تسکین نمی‌گیرد. بیش از ۹۵ درصد مصراع‌ها تنها در چهار وزن سروده شده‌اند و در کل ۲۵۶ الگوی اصلی برای رباعیات خیام وجود دارد.

---

تتکفل هذه المقاله بدراسه القضایا التالیه: ۱. أفضل إبداعات الخلیل بن أحمد الفراهیدى على‌ مستوى اللغه والشعر والأدب؛ ۲. ملاحظات حول نظریه الخلیل العروضیه؛ ۳. مقاربه الأوزان العروضیه العربیه التى اکتشفها الخلیل فى الشعر العربى، بالأوزان المطبقه فى الشعر الفارسى، و نقد مدى قدرات اللغتین العربیه‌ والفارسیه فى هذا المجال؛ ۴. دراسه نقدیه للآراء القائله باقتباس العروض الفارسى من العروض العربى والآراء المخالفه؛ ۵. نقد الأخطاء المنهجیه التى ارتکبها خلال أعماله اللغویه والأدبیه.

---

لقد تنبه الباحثون القدماء الى وجود بعض عبارات قرآنیه متصله بما قبلها وما بعدها اتصالا معنویا، فهی مفتقره الى النص الذی هی فیه من جهه المعنى. لکنها تختلف عن عموم النص القرآن الکریم فی کونها موزونه باوزان البحور الشعریه، فدعاهم ذلک الى رصد هذه الظاهره ومتابعتها، وقد انتهى بهم ذلک الى ان هذه العبارات القرآنیه الموزونه تستغرق جمیع اوزان بحور الشعر العربی، لذلک ذکروا لکل بحر شعری عباره او اکثر اقتطعوها من وسط الکلام المعجز، الا انهم – کما یبدو – لم یذکروا للبحر المتدارک مثالا من تلک العبارات، لذلک کان من الطبیعی ان یفرض السؤال التالی نفسه: هل یمکن ان تکون هذه الظاهره دلیلا علمیا صحیحا على ان القرآن الکریم من نمط الشعر – کما ذهب الى ذلک بعض من یدعی العلم – او ان ذلک یدل على امر آخر؟ وانی سانقل – فیما یلی – تمهیدا لبیان الاجابه المبسوطه، اغلب تلک العبارات الموزونه ثم اتلوها ببیان اختلاف من مثلوا لکل بحر بعباره او اکثر منها، فی الغرض من قیامهم بهذا العمل الذی قد یبدو غریبا مفتقرا الى توجیه، ثم اذکر فی النهایه الادله العلمیه القاطعه التی تثبت ان القرآن الکریم لیس بشعر.

---

علی الرغم من کثره الأقلام حول علم العروض العربی منذ العصور الماضیه إلى الآن، إلا أنّ علماء العروض من العرب والمستشرقین قد اختلفوا حول أساس الوزن فی الشعر العربی. قد تناولنا فی هذا المقال الآراء المطروحه حول أساس النظام الوزنی فی الشعر العربی الفصیح، فی ثلاثه مباحث؛ أوّلاّ عالجنا العناصر اللغویّه المؤثّره فی أساس النظام الوزنی. ثمّ أوردنا الآراء المطروحه من قِبَل علماء العَروض العرب والمستشرقین حول أساس النظام الوزنی العربی، وقارنّا الآراء بعضها ببعض. وأخیراً فی المبحث الثالث ناقشنا تلک الآراء، وأبدینا رأینا بترجیح فرضیّه الکمّ أساساً للنظام الوزنی العربی.