---

اگر بخواهیم در جست‌و‌جوی متن یا متن‌هایی باشیم که رمان سمفونی مردگان (۱۳۶۸) براساس آن‌ها گسترش یافته است، بی­تردید یکی از آن متن‌ها، کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ تألیف بابا صفری (۱۲۹۹- ۱۳۸۲) خواهد بود. این متن در سراسر سمفونی مردگان حضور چشم‌گیری دارد و به‌شیوه‌های گوناگون در تاروپود آن تنیده شده است؛ تا آنجا که گاه به‌جای صدای عباس معروفی، آوای بابا صفری را می‌شنویم. سمفونی مردگان یک رمان تاریخی نیست؛ اما ازنظر تاریخی، روی‌دادهای سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۵۵ را در اقلیم اردبیل به‌تصویر می‌کشد. در نگاه نخست، شاید اصلی‌ترین دلیلی که نویسنده را برانگیخته تا به‌سراغ اردبیل در گذرگاه تاریخ برود، عنوان «اردبیل» در این کتاب بوده است؛ اما فراتر از این جریان، نویسنده نه‌تنها برای بازسازی روی‌دادهای تاریخی از متنی تاریخی وام می‌گیرد، حتی در مواردی شخصیت‌هایی را خلق می‌کند که برابرسازی‌شده شخصیت‌هایی واقعی بوده‌اند. در این نوشتار، لحظه‌هایی را یادآور شده‌ایم که سمفونی مردگان براساس اثرپذیری مستقیم از کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ نوشته شده است.