---

---

حنا گیاهی است با جاذبه­های دوگانۀ طبیعی شامل رنگ زیبا و خواص کم‌نظیر که در بین بیشتر اقوام و ملل محبوبیت و کاربرد دارد. این گیاه افزون‌بر داشتن خواص دارویی- زینتی، یکی از مواد پرکاربرد در جشن­ها و آیین‌های خانوادگی و قومی است. یکی از موارد استعمال حنا در جشن حنابندان است که ریشه در تاریخ کهن ایران دارد. از سده­های پیشین تاکنون این جشن به‌سبب وجود خرده‌فرهنگ‌ها و موقعیت‌های جغرافیایی، در قسمت‌های مختلف ایران با آیین­های ویژه­ای برگزار می‌شود. بسیاری از این آیین­ها ریشه­های مشترک و شیوه­های اجرایی یکسانی دارند و برخی دیگر با وجود ریشه­های مشترک، با شیوه­های متفاوتی برگزار می­شوند. در این تحقیق با روش اسنادی و با مطالعۀ کتاب­ها و مقالاتی که دربارۀ آیین نمادین حنا و دیگر کاربردهای آن در فرهنگ مردم ایران نوشته شده، به مقایسۀ آیین‌های حنابندان در ۱۰ منطقۀ ایران پرداخته شده و در‌نهایت، به کمک نظریه‌های کارکرد‌گرایی و اشاعۀ فرهنگی نتایج نهایی به دست آمده است.

---

در بسیاری از آثار روایی، دو نیروی زور و نیرنگ عامل پیش برنده داستان را تشکیل می دهند. بررسی و مقایسه قصه هایی که درگیری نیروهای خیر و شر در آن ها بر سر رسیدن به معشوق است، نشان می دهد که در این آثار، معشوق هرچند در ظاهر به نفع قهرمان عمل می کند، در زیرساخت روایت با زیرکی و تزویر، درگیری نیروهای متضاد را به سود خویش هدایت می کند. در چنین قصه هایی، شخصیت مرکزی داستان، نه شاهزاده شجاع و نه دیو بدطینت، بلکه معشوقی است که در جستجوی ازدواج با شایسته ترین قهرمان داستان و صاحب فرزند شدن از اوست و در این راه، با وجود ناتوانی جسمی ظاهری، با استفاده از جلوه های گوناگون نیرنگ همچون پنهان کاری، افسون گری های زنانه و عوامل جادویی و حتی گاهی با به خدمت گرفتن ضدقهرمان های داستان، سیر رخدادها را به سوی پایان دلخواه خویش هدایت می کند. این مقاله با بهره گیری از دیدگاه های صاحبنظران در خصوص این ساختار بنیادین، تعداد چهل افسانه عامیانه فارسی را بررسی و مقایسه می کند و با ارائه شواهد مختلف نشان می دهد که چنین زیرساخت مشترکی نشان دهنده دغدغه های ذهنی زنان در دوران پدرسالاری است و زنان در جایگاه راوی یا شنونده این قصه ها، آرزوهای دست نایافتنی و زندگی رؤیایی و شیرینی را که در زندگی واقعی معمولا از آن محروم بوده اند، در سرگذشت قهرمان زن داستان در جهان خیالی قصه متجلی کرده اند. با توجه به وجود این ویژگی در رمانس ها و داستان های کهن، این قصه ها احتمالا ریشه در ساختارهای روایی کهنی دارند که می توان پیشینه آن ها را تا اساطیر مربوط به دوران مادرتباری، دنبال کرد.

---

چکیده بررسی رسم ازدواج در ادب فارسی تاکنون زمینۀ تحقیقات و پژوهش¬هایی زیادی بوده است، که البتّه در بیشتر آن¬ها یا به شکل و گونه¬های در خورِ توجّه ازدواج پرداخته نشده و یا بستر تحقیق در حوزۀ نظم و عموماً محدود به نوع حماسی و ویژۀ – شاهنامۀحکیم ابوالقاسم¬فردوسی- است. در این مقاله با مطالعه و واکاوی سمک¬عیّار به بررسی تحلیلی- محتوایی ۹ بن¬مایه، گونه و سبک مهّم ازدواج پرداخته شده است، که در آن پهلوان یا شاهزاده غالباً بیرون از سرزمین خویش همسری را انتخاب می¬کند و به همین منظور به سفر و جستجو می¬رود و در این راه عموماً پس از برگزیدن جفت خود در نقطۀ مقابل پدرِ دختر قرار گرفته و با مخالفت او روبرو می¬شود و اغلب پس از پشت سرگذاشتن رویدادها و آزمون¬هایی دشوار به کام می¬رسد. سبک پیوند در سمک¬عیّار به¬گونه¬ای است که، دختر خود در مهرورزی و ازدواج پیشگام است. از انواع کم¬یاب ترنج¬اندازی به سوی معشوقه؛ دلباختگی در میدان¬جنگ؛ پیوند شرطی- واسطه¬ای و آرمان شهری ازدواج می-توان به عنوان نمونه¬هایی دیگر ازسبک¬های ازدواج اشاره کرد. در این بن¬مایه¬ها و سبک ها گاه برخی گزاره¬ها از یک سو پیوندهایی مشترک و نزدیک با رویکرد اجتماعی برقرار می کنند و از سوی دیگر، در تقابل با نظریّۀ فمینیستی، که در تحلیل آثار ادبی اصولی مطلق ارائه می دهد، قرار می گیرند.

---

نهاد خانواده یکی از اصلی‌ترین هسته‌های جامعۀ بشری است و ازدواج جایگاهی ویژه در تشکیل این هستۀ اساسی دارد. در ادبیات عامۀ ایران نیز قصه‌ها، مثل‌ها و ترانه‌های بسیاری با محوریت ازدواج خلق شده است. این مقاله بر آن است که با بررسی ۲۴ قصه از قصه‌های مشدی گلین‌خانوم، به چگونگی شکل‌گیری ازدواج‌ در آن‌ها بپردازد و با واکاوی کلیشه‌ها و گره‌های تکراری در قصه‌ها، گامی در جهت شناخت بهتر تخیل جمعی مردمان این سرزمین در دوره‌های گذشته بردارد. نکتۀ اصلی در بیشتر این قصه‌ها، وجود کلیشه‌هایی چون حسادت، عشق در یک نگاه، ازدواج دختر فقیر، پسر پادشاه یا پسر فقیری که داماد شاه شد و ... است. در بیشتر موارد عاملی شر وجود دارد که مانع ازدواج دو طرف است و در پایان با کمک نیروی خیر- که در برخی موارد نیرویی ماورائی است- قهرمان به وصال و خوشبختی خواهد رسید.

---

  تنوع و پیچیدگی ساختار خانواده و ازدواج در ایران عهد ساسانی از موضوعات درخور توجه است. تأکید بر تداوم نسل، نام و تبار خانوادگی و کارکردهای این جهانی و آن جهانی ازدواج که سبب ایجاد این تنوع و پیچیدگی شده، از مهم ترین ویژگی های جایگاه زنان در جامعه ساسانی است. قوانین کهن زرتشتی خواهان ایجاد محدودیت هایی برای جامعه زنان بود؛ درحالی که قوانین جدید- که حاصل بازنگری دستوران عهد ساسانی بود- رشد و پیشرفتی محسوس در امور زنان و مسائل حقوقی آنان را نشان می داد. مقاله حاضر گونه های رایج ازدواج، قوانین مرتبط با جانشینی و وضع اجتماعی و حقوقی زنان را بررسی کرده است. به نظر می رسد قوانین اجتماعی ازدواج در دوره ساسانی حدود و اختیارات زنان را متفاوت تر از جوامع عشیره ای تبیین کرده است و نهاد خانواده به صورت عمومی در جامعه ساسانی تعریف استواری داشت؛ رخدادهای اجتماعی و سیاسیِ پایان این دوره تاریخی نشان از آن دارند که نقش اجتماعی و ارتقای اعتبار اجتماعی و سیاسی زنان به شدت ترقی داشته است. اگر در اواخر سلسله از سویی نبود اولاد پسر را برای جانشینی تنها دلیل واگذاری قدرت به زنان ندانیم، در سوی دیگر نیز، افزایش بینش و ارتقای درجه سیاسی و اجتماعی زنان در مطالبه قدرت مؤثر بوده است.

---

دعوتنامه‌ها به عنوان ژانری زبانی، داده‌ای جامعه‌شناختی محسوب شده و شاخصی برای ارتباط میان پدیده‌های اجتماعی تلقی می‌گردد و با بررسی دعوتنامه‌های یک مقطع زمانی خاص می‌توان به گفتمانهای حاصل از پدیده‌های اجتماعی آن مقطع پی برد. این پژوهش تطبیقی، که با تکیه بر تحلیل ژانر و تحلیل انتقادی گفتمان انجام گرفته است می­کوشد ساختار دعوتنامه جشن ازدواج را، که به زبانهای عربی و فارسی نوشته شده است، بررسی کند و نقش ارزشهای اجتماعی و فرهنگی را در شکل دادن آن مورد بررسی قرار دهد. آشنایی با رویکردهای اجتماعی دو فرهنگ متفاوت، بررسی تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی بر دعوتنامه‌ها، مقایسه­ ساختار دعوتنامه‌ها و تبیین تأثیر پدیده‌های اجتماعی بر پدیده‌های زبانی از مهمترین اهداف این پژوهش است. از آنجا که این پژوهش به بررسی رویکردهای اجتماعی دو کشور پرداخته و سطح شناخت از فرهنگهای متفاوت را افزایش می‌دهد، ضروری به نظر می‌رسد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد اهمیت دادن به تنوع متن و شکل دعوتنامه جشن ازدواج در ایران نسبت به عراق برجسته‌تر، و القاب اکتسابی در عراق از اهمیت و جایگاه بیشتری برخوردار است. مقوله‌های مذهب و مردسالاری در ساختار دعوتنامه جشن ازدواج در دو فرهنگ نقشی اساسی دارد با این تفاوت که نقش این دو مقوله در دعوتنامه جشن ازدواج کشورهای عربی از ایران پر­رنگتر است.

---

داستان دقوقی در مثنوی معنوی اثر عرفانی جلال‌الدین محمــــــد مــــــولوی شاعر و عارف متفکر قرن هفتم هجری (۱۳ میلادی) و پنــــداره مـــانا ) (Memorable Fancy در کتــــاب هــــم چراغی بهشت و جهنم (The marriage of Heaven and Hell). اثر عرفانی ویلیام بلیک شاعر و عارف متفکر قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی است. در این مقاله، این دو مکاشفه در حوزه ادبیات مقایسه‌ای (Contrastive literature) با محتوای حکیمانه‌ای که دارند با توجه به نظر هانس گئورک گادامر (Hans.G.Gadamer ) و تی اس الیوت (T.S.Eliot )بررسی شده است. بعضی از آثار ادبی با ویژگی-های خاصی که دارند می‌توانند سرآمد متون ادبی و به عبارتی کلاسیک شدن آنها شود. محتوای حکیمانه می‌تواند آنها را به آثاری فرا زمانی تبدیل کند. روش کار، کتابخانه‌ای و بررسی محتوایی این دو اثر از طریق مقایسه با توجه به مسائل عرفانی و حکمی است. هدف، آشنا شدن با دیدگاه های حکیمانه و عارفانه دو متفکر ایرانی و انگلیسی است. نتیجه به‌دست آمده نشان می‌دهد که در مکاشفه دقوقی و بلیک ،حکمت همچون خون در پیکر متن جاری است اگر چه تخیّلی و فرا مادّی است اما با توجه به شگردهای بلاغی، یاریگر انسان برای درک زندگی نیکوتر است. نقل حکایت، تمثیل، شگردهای خطابی، جملات قصار، تأثیر شگرفی بر آدمی می‌گذارد ،آگاهی‌بخش و دارای آموزه‌های کاربردی و عملی است.

---

چگونگی ولیعهدگزینی و انتخاب جانشین شاهنشاه از مسائل ابهام­آلود ساختار حکومتی ساسانیان است؛ به‌گونه­ای‌که در تاریخ چهارصدساله­ی ساسانیان، سرنوشت جانشینی شاهنشاه را جدال میان دودمان سلطنت، روحانیان قدرتمند مَزدیسنی و خاندان­های بزرگ فئودال رقم می­­زد. طبق قانون مرسوم ساسانیان، به‌طور معمول حق سلطنت از آن "نخست­زادگان" بود؛ هر چند در مواردی شاهنشاه به صلاح‌دید خود حکم به جانشینی فرزند کوچک­تر می­داد. یکی از جنجالی­ترین رقابت­ها بر سر تصاحب تاج و تخت، نبرد میان نرسه و بهرام­ها (بهرام یکم، بهرام دوم و بهرام سوم) است که به مدت سه نسل، داغ نفاق را بر تارک خاندان سلطنت نهاد. این درگیری با چنان شدت و حدتی تداوم یافت و چنان بازتاب گسترده­ای بر شواهد کتیبه­ای، سکه­شناختی و نگارکندهای صخره­ای بر جای نهاد که نمی­توان از آن همچون جدال­های مرسوم میان درباریان یا حرص و آزی صِرف برای نیل به سلطنت یاد کرد.­ در این جستار بر آنیم تا دریابیم که چرا شاهزاده نرسه، پسر شاپور اول با تخطی از قوانین "حق نخست­زادگی"  و "انتقال سلطنت از پدر به پسر"، مصرانه بر طبل مخالفت کوبید و طی کشاکش با سه نسل از رقبای خود داعیه­ی حق سلطنت سر داد. چه چیز او را چنین محق سلطنت می­نمود؟ راز پایداری و سماجت نرسه تا نیل به پادشاهی چه بود؟ نظر به این که اهتمام در پاکی خون و نسب در خانواده، صفت بارز جامعه­ی ساسانی است، نمی­توان تنها به حق پدر­تباری شاهزادگان اکتفا کرده و از حق مادرتباری آنان گذشت. "ازدواج با محارم سلطنتی (پادشاه­تباری)" در عصر ساسانی، خود شاهدی است معتبر بر صدق این گفتار. از آن‌جاکه جستار تاریخی ما رویکردی انسان­شناسانه دارد و "جامعه­شناسی خانواده" نقطه­ی تلاقی تاریخ و انسان­شناسی است، به منظور پاسخ­گویی به پرسش­های یادشده، ناگزیر از تفحص در تبارشناسی پادشاهان مورد بحث، حق تباری از منظر انسان­شناسی فرهنگی و مقوله‌ی "ازدواج با محارم" از دریچه­ی جامعه­شناسی تاریخی هستیم. روش پژوهش، مطالعه‌ی تطبیقی میان منابع تاریخی، مطالعات قوم­نگاری و شواهد باستان­شناختی با رویکردی روان- انسان­شناختی است. ماحصل این جستار، پی بردن به حق "دوسر شاه­تباری" در امر ولیعهدی است که گویی بر حق "نخست­زادگی" شاهزادگان ارجحیت داشته است.    

---

---

---

دوبارکه نام عروسکی است که قاضی تنوخی، ادیب عربی­نویس سدۀ چهارم هجری، در کتاب نشوار المحاضره و أخبار المذاکره، از آن یاد می­کند. از گزارش خُرد تنوخی برمی­آید که ساختن این عروسک در بغداد و بر بام نهادنش در شب نوروز با آیین­های کهن سال نو به­ویژه با آیین ازدواج مقدس در پیوند است. این جستار می­کوشد با تکیه بر نشانه­های یافت­شده در بازگفت تنوخی و نیز به یاری نشانه­های برون­متنی ـ جشن سال نو در بابل و آیین­های عروسکی باران­کرداری در ایران ـ از چیستی دوبارکه و پیوندش با بغ­بانوی باروری پرده بردارد و چگونگی برگزاری این آیین فراموش­شده را بشناساند. مهم­ترین یافتۀ این کاوش آن است که باشندگان بغداد نمایشی آیینی را بر پا می­دارند و دوبارکه ایزدبانوی باروری است که طی این آیین در پیکر عروسک نمایانده می­شود. از این رو می­توان دوبارکه و آیین او را همچون میرنوروزی در جرگۀ نمایش­های آیینی نوروز جای داد.
 

---

---

افسانه‏های عامۀ هر سرزمینی محمل قدرتمندی برای انعکاس ساختاربندی‏های اجتماعی است. در افسانه‏های ایرانی، ازدواج عنصری اساسی است و در آن‌ها حجم قابل‌توجهی از اطلاعات جامعه‏شناختی در رابطه با ازدواج منضم شده است. کلود لوی استروس، پدر انسان‌شناسی ساختارگرا، طی مطالعۀ ساختارهای جوامع بدوی، به این نکته دست ‏یافت که ایجاد روابط اجتماعی میان قبایل کوچک به شکل‏گیری جوامع بزرگ منجر می‏شود، اما این روابط اجتماعی از قوانین مشخصی پیروی می‏کنند. یکی از قوانین، قوانین مبادله‏ای است که ازقضا در امر ازدواج به قوت حضور داشته است.  در این تحقیق با بررسی ازدواج‏ها در افسانه‏های ایرانی درپی آنیم تا به روابط مبادله‏ای نهان در پس ازدواج‏ها دست پیدا کنیم و الگوهای متعدد و نمودهای متفاوت مبادله را در آن‌ها نشان دهیم. بدین منظور با استناد به منابع متعددی از افسانه‌های عامیانه‌، ازجمله افسانه‌های صبحی مهتدی، صمد بهرنگی، انجوی شیرازی و قصه‌های مشدی گلین خانم و... بیش از صد قصه را که مسئلۀ ازدواج در آنان مطرح بود کاویده‏ایم. نتایج این بررسی نشان می‏دهد که الگوهای مبادله‌ای چندگانه‏ای ازدواج‏ها را رقم می‏زند و زنان در این افسانه‏ها در ازای امور متعدد مادی و غیرمادی مبادله می‏شده‏اند. مبادلۀ زنان در افسانه‏های ایرانی در ازای ثروت، درمان، آزادی، امنیت، دانایی، آموزش و... صورت می‏گیرد و نشان از آن دارد که قواعد مبادله‏ایِ ازدواج، امری جاافتاده و پذیرفته در ذهن و ضمیر راویانِ این افسانه‏ها بوده است.
 

---

---

ایران عصر قاجار شاهد حضور اروپاییان با مقاصد گوناگون تجاری، سیاسی، مذهبی، نظامی و گردشگری بود. سفرنامه‌نویسان اروپایی به دلایل مختلف از جمله نگاه بیرونی به جامعه ایرانی، حس کنجکاوانه غربی و غیره، مطالب ارزشمندی درباره فرهنگ عامه ایرانیان، اعم از باورهای فکری و اعتقادی و همچنین آداب و رسوم مردم ایران عصر قاجار، در اختیار محققان تاریخ فرهنگی و اجتماعی دوره‌ قاجار قرار داده‌اند. برای نمونه می‌توان به نگاه ایرانیان به ازدواج و طلاق اشاره کرد. پژوهش حاضر با روش توصیفی‌، تحلیلی پاسخی است به این پرسش که سفرنامه‌نویسان اروپایی عصر قاجاری یکی از مهمترین آداب و رسوم ایرانیان و وجوه بارز هویتی ایرانیان یعنی ازدواج و طلاق را چگونه ترسیم کرده‌اند؟ یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که مشاهدات اجتماعی سیاحان اروپایی در راستای اطلاع‌رسانی و شناخت عینی آنها در مسیر مأموریت‌های سیاسی‌شان بوده وبیشتر به توصیف آداب ‌و رسوم ایرانیان در امر ازدواج و طلاق پرداخته و بدون توجه به ریشه‌های فرهنگی جامعه به قضاوت و داروی این امر نشسته‌اند.

---

خانواده به‌عنوان نهاد یا گروه اجتماعی دائماً در حال تغییر و تحول است. مطالعه ساختار خانواده و کم‌وکیف کارکردها در ارتباط با اعضایش و جامعه، مهم ارزیابی می‌گردد. متاسفانه در تاریخ طولانی ایران تحول خانواده به‌طور جدی مورد مطالعه قرار نگرفته است. این مقاله تلاشی مقدماتی برای شناخت ساختار و کارکردهای خانواده در دوره ساسانی با روش اسنادی است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد؛ نوع غالب خانواده در دوره ساسانی «خانواده گسترده» بوده که با دو نهاد سیاسی و دینی دیگر، جامعه آن روز ایران را می­ساخته است. ساختار خانواده در این دوره مردسالار بوده و تعدد زوجات رواج داشته و ازدواجهای درون گروهی تجویز می­شده است. دین رسمی زرتشتی خانواده را نهادی مقدس و نقش اصلی آن را فرزندآوری می­دانسته است. کارکردهای اصلی دیگر خانواده تولید و تامین اقتصادی خانواده و اجتماعی کردن و آموزش فرزندان بوده که باید شغل پدر و مادر را به ارث برده و ادامه می­دادند. در این دوره خویشاوندان پدری جایگاه برتری نسبت به خویشاوندان مادری داشته اند، و پسر ارشد با همسر و فرزندانش با پدر و مادر زندگی می­کرده است.

---

ازدواج پدیده ای اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی است که سن ازدواج، نشانگر خوبی برای بررسی این پدیده به‌شمار می رود. الگوی ازدواج در کشور ما نیز مانند بسیاری از کشورهای دیگر دچار تغییرات محسوسی شده‌ و افزایش میانگین سن ازدواج زنان در ایران از ۹/۱۹ در سال ۱۳۶۵ به ۴/۲۲ در سال ۱۳۷۵ و رسیدن به میانگین ۳/۲۳ در سال ۱۳۸۵ بر اساس نتایج سرشماری مرکز آمار ایران گویای این تغییر است. این مقاله به بررسی عوامل مؤثر بر سن ازدواج زنان می‌پردازد و هدف از آن در درجه اول، یافتن عوامل مؤثر بر سن ازدواج زنان در چارچوبی اقتصادی است و در درجه بعدی، یافتن تأثیرات این عوامل بر اساس داده‌های موجود در ایران می‌باشد. برای درک تأثیرگذاری این عوامل، از روش ارزیابی زمان وقوع رخداد و روش رگرسیونی کاکس (Cox Regression) استفاده گردیده‌است که به دلیل اینکه افراد ازدواج نکرده را نیز بر اساس نرخ وقوع در نظر می‌گیرد، کاستی‌های مربوط به روش‌های رگرسیون معمولی را در بررسی عوامل مؤثر بر سن ازدواج، در بر ندارد. در این مقاله عوامل: شهری – روستایی بودن، قومیت، سطح تحصیلات، سرانه هزینه‌های خانوار، دسته (سال) تولد که منبع آن، داده‌های اقتصادی- اجتماعی خانوار سال ۱۳۸۰ و متغیرهای محیطی نسبت جنسی استانی، نرخ بیکاری استانی زنان و نرخ بیکاری استانی مردان که از داده‌های سرشماری سال ۱۳۷۵ استخراج گردیده‌ است، مورد بررسی می‌باشد. برای مطالعه تأثیر عوامل فوق بر سن ازدواج زنان، از دو مدل: یکی شامل همه زنان بالای ۱۰ سال و دیگری شامل زنان ۱۰ تا ۳۰ سال موجود در نمونه سال ۱۳۸۰، استفاده گردیده‌است. نتایج پژوهش تأثیر مثبت سطح تحصیلات را بر سن ازدواج زنان ثابت می‌کند. همچنین متغیر شهری‌بودن در مقایسه با روستایی‌بودن در مجموع تأثیر منفی بر سن ازدواج زنان نشان‌می‌دهد. در میان قومیت‌های مختلف نیز تفاوت سن ازدواج دیده می‌شود؛ به طوری که در مدل اول، سن ازدواج زنان گیلانی نسبت به زنان مازندرانی بالاتر بوده و سن ازدواج زنان بلوچ و زنان لر نسبت به مازندرانی‌ها پایین‌تر می‌باشد و در مدل دوم، سن ازدواج ترکمن‌ها، کردها و گیلک‌ها نسبت به مازندرانی‌ها بالاتر بوده است. همچنین نتایج نهایی نشان‌می‌دهد که سن ازدواج در میان خانوارهای طبقات اقتصادی بالاتر، پایین‌تر می‌باشد و نهایتاً سن ازدواج در میان دسته‌های سنی اخیر نسبت به گذشته، با روندی افزایشی روبه‌روست.

---

آیین ازدواج از نخستین مراحل تا پایان جشن عروسی مجموعه‌ای از مراحل و عناصر را در خویش دارد. این آیین در فرهنگ عامۀ کشور ما با وجود همانندی‌ها، تفاوت‌هایی نیز دارد. استان فارس به‌ویژه مناطق جنوبی آن، مجموعه‌ای متنوع از فرهنگ‌ها، آداب و رسوم را در خود دارد که با وجود اشتراک با دیگر نقاط کشور، تفاوت‌ها و زیبایی‌های ویژه‌ای نیز دارد. هدف این مقاله معرفی و تحلیل ویژگی‌های فرهنگی و بومی آیین ازدواج، بر مبنای مردم‌نگاری است که به روش گردآوری داده‌ها به‌صورت میدانی و پرسش از بزرگ‌سالان و آگاهان بومی، به توصیف و تحلیل آیین ازدواج در علامرودشت (در جنوب استان فارس) پرداخته است. همچنین از زاویۀ «آیین‌های گذر» نیز برخی از مراحل تحلیل شده است. مراسم عروسی در علامرودشت از سنت‌هایی است که همچنان نشانه‌هایی از پای‌بندی به رسوم و میراث پیشین، در آن مشاهده می‌شود. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که فرایند ازدواج از انتخاب همسر تا پایان عروسی در این منطقه شامل مجموعه‌ای است که شادابی، همکاری گروهی، مشورت، احترام به بزرگ‌ترها، تأثیر مذهب و باورهای دینی، باورهای بومی، بازی‌های محلی، اشعار متنوع و موسیقی، همدلی، شور و شادی مهم‌ترین عناصر بومی ‌و فرهنگی در مراحل مختلف آن است.
 

---

باورهای عامه در استان کرمانشاه، به‌ویژه میان کُردهای ساکن در این استان، خاص، دست‌نخورده‌ و در ارتباط با تفکرات اساطیری هستند. نگارنده در جستار حاضر با روش پژوهش میدانی و تحلیل یافته‌ها به بررسی و تحلیل آیین‌های ازدواج در ایل‌های سنجابی، کلهر و گوران پرداخته و ریشۀ اسطوره‌ای این آیین‌ها را کاویده است. در میان بسیاری از آیین‌های ازدواج موجود در ایل‌های مذکور، آیین‌های خواستگاری، برگزاری عروسی در روزی فرد، حضور زنی با عنوان پاخه‌سور، لباس سرخ عروس و نان و نمک همراه او، جادوی گِره، حضور عناصر ذکور در امور نمادین عروسی و رقص و موسیقی، ارتباط عمیقی با تفکرات اسطوره‌ای و باستانی دارند. برایند تحقیق حاکی از آن است که خواستگاری در ایل‌های مذکور، بیشتر به‌صورت پیش‌قدم‌شدن خانوادۀ دختر و یادآور ازدواج‌ در ادوار مادرتباری است. زنی که با عنوان پاخه‌سور از او یاد می‌شود، نقش کلیدی ایزدبانو اَشی را دارد که در اساطیر ایرانی با پیوند زناشویی و یاری‌گری زنانه همراه است. برگزاری عروسی در روزهای فرد هفته، با تقدس اعداد یک، سه و هفت در اساطیر در ارتباط است. رنگ سرخ لباس عروس دارای ژرف‌ساخت اسطوره‌ای و مبیّن حیات و باروری و نان و نمک همراه او مرتبط با مفهوم فرّه است. جادوی گره که بیشتر با عنوان بستن داماد از آن یاد می‌شود، نوعی جادوی تقلیدی بوده و نقش پررنگ عناصر ذکور در عروسی، در پیوند با آتش و مفهوم نمادین اجاق است. موسیقی و رقص معروف کردی (هَلَه‌په‌رکی) نیز در اصل تکرار آیین‌های بزرگداشت زمین و مرتبط با عصر کشاورزی است.