---

نگارگران مضامین مختلفی از متون ادبی را به تصویر می­کشیدند. اما تصویرگری اثر ادبی آن گاه جذبه بیشتری پیدا می­کرد که نگارگر داستانی را با مضمون هنرمندی یک نقاش به نقش درمی آورد. داستانی که از بیشترین ارتباط با زندگی، علایق و تمایلات نگارگر برخوردار است. چنین مضمونی این سؤال را در ذهن مخاطب، و بی تردید در ذهن نگارگر، ایجاد می کند که چه شیوه ای را برای تصویرگری این مضمون باید برگزید؟ در این جستار درصدد هستیم تا ضمن مطرح کردن دو فرضیه، شیوه­های مصوّرسازی داستانی با مضمون هنرمندی یک نقاش را بررسی کنیم. این پژوهش بررسی دو نگاره از میرک با مضمون هنرمندی شاپور نقاش در خسرو و شیرین نظامی را شامل می شود. در این بررسی درپی آنیم تا ضمن تحلیل شیوه­های مصوّرسازی مضمون هنرمندی نقاش، کارکرد و نقش هریک از شیوه­های محتمل را نیز تبیین کنیم. همچنین برآنیم تا به الگویی از مصوّرسازی مضمون هنرمندی نقاش دست یابیم.

---

چکیده: نگارگر برای مصوّرسازی، ویژگی¬های تصویری متن ادبی را اخذ کرده و آن¬ را در قالبی هنری به تصویر می¬کشد. قابلیّت¬های تصویری متون یکسان نیست و شیوه مصوّرسازی به فراخور قابلیّت¬های تصویریِ متن، تغییر می¬کند. در این جستار با انطباقِ عناصر متنی و ساختارهای تصویریِ مقامات حریری، درصدد برآمدیم تا قابلیّت¬های تصویری نوع ادبیِ مقامه را بررسی کنیم. پرسش پژوهش، این است که آیا نوع ادبی مقامه، شیوه خاصی از تصویرگری را طلب می¬کند؟ ویژگی¬های سبکی مقامه چه تأثیری بر نوع تصویرگری آن دارد؟ برای پاسخ به پرسش مذکور، متن مقامات حریری را با نگاره¬های آن انطباق می¬¬دهیم. حاصل انطباق متن و تصویر، دو ساختار کلّی را در تصویرسازی مقامات حریری نمایان می¬¬سازد: ۱ـ ساختارهای تصویری همانند ۲ـ ساختارهای تصویری چندگانه. حاصل پژوهش، مبیّن سبک شاخصی از تصویرسازی در مقامات حریری است که می¬توان آن را به عنوان الگوی تصویرسازیِ مقامات معرّفی کرد. کلید واژه¬ها: مقامات حریری، تصویرگری، نگارگری، مقامه، نسخ مصوّر

---

قصه­های عامه در دورۀ قاجار در میان مردم محبوبیت و شیوع بیشتری یافت. ظهور چاپ سنگی در این دوره به نشر و گسترش این داستان­ها کمک بسیاری کرد. به­ویژه چاپ­های سنگی مصور که داستان­ها را با زبان تصویر و با جذابیت بیشتری برای مردم بیان می­کردند. داستان «نوش­آفرین گوهرتاج»، داستان عامۀ منثوری از دورۀ قاجار در شرح عشق شاهزاده ابراهیم، فرزند پادشاه چین، برای رسیدن به معشوقش نوش­آفرین گوهرتاج، دختر پادشاه دمشق است. نویسنده و زمان تألیف این داستان عامه معلوم نیست. چاپ­های سنگی متعدد نوش­آفرین گوهرتاج، حاکی از مقبولیت و محبوبیت آن نزد عموم مردم است. با توجه به اهمیت این داستان نزد مردم، پژوهش حاضر یکی از مهم­ترین چاپ­های سنگی این داستان، یعنی نخستین چاپ سنگی مصور نوش­آفرین گوهرتاج، مورخ ۱۲۶۳ق محفوظ در آکادمی ملی لینچی در رم را بررسی می­کند. نسخۀ مذکور به ۵۷ نگاره به قلم برجسته­ترین تصویرگر کتب چاپ سنگی، یعنی میرزا علیقلی خویی، مزین است. در این جستار، داستان عامۀ «نوش­آفرین گوهرتاج» معرفی و اهمیت چاپ­های سنگی در ترویج این داستان بررسی می­شود. بخش اصلی مقاله­ به تحلیل نگاره­های این نسخه از منظر چهره­پردازی و پیکره­نگاری، تصویرگری موجودات موهوم و افسانه­ای و ترسیم صحنه­های رزم و بزم اختصاص دارد. حاصل پژوهش نشان می­دهد که تصویرگر نسخه در تلاش بوده است تا نگاره­ها را به شیوه­ای مردم­پسند و متناسب با نیازهای عصر خود به­تصویر درآورد.
 

---

تصویر زبانی بین المللی است، یعنی مردم با هر ملیّت، نژاد و زبانی می­توانند با آن ارتباط برقرار کنند و به ترجمان نیازی ندارد. قلعه الموت از مهم­ترین قلاع اسماعیلیه است اما برای بررسی آن عمدتاً به منابع تاریخی رجوع شده و منابع تصویری، به طور اخص نگاره­ها، مورد توجّه قرار نگرفته است. با توجه به اینکه تصویر روشنی از قلعه الموت پیش از حمله مغول و تخریب آن در دست نیست، این پژوهش قصد دارد بر مبنای نگاره­ها موقعیّت و جایگاه الموت را بررسی کند و نشان دهد چگونه از این تصاویر می­توان برای بازسازی قلعه مدد جست؟ جستار حاضر در تلاش برای یافتن تجسمی از قلعه الموت، نگاره­های سه متن تاریخی کهن یعنی جهانگشا، چنگیزنامه و جامع التّواریخ را بررسی می­کند. موقعیت جغرافیایی الموت، کاشی­های زرین فام قلعه، تصویر هلاکو خان و... از جمله مواردی است که از رهگذر این نگاره­ها به دست می­آید. حاصل پژوهش نشان می­دهد نگاره­ها به ارائه تجسّمی از قلعه پیش از تخریب و در هم شکستن عظمتش کمک کرده و در واقع روایت متنی را به روایت تصویری تبدیل می­کنند.