---

قصه دختر نارنج و ترنج، یکی از قصه¬های مشهور ایرانی است که ده¬ها روایت از آن در دست است.این قصه با کد جهانی ۴۰۸ ثبت و شناخته شده است. قصه دختر نارنج و ترنج قصه ای با بن مایه های اسطوره ای است. بن مایه ی مرگ و باززایی معشوق یا همسر شاهزاده که در دل میوه ها جای دارد، یادآور اسطوره ی ایزد گیاهی یا شهید شونده است. نشانه هایی چون حضور اسب، موهای بلند دختر و پیوندش با آب، گواهی دیگر بر ارتباط این قصه با اسطوره ی ایزد نباتی است. از سوی دیگر، تکرار و رواج روایت هایی که در آنها دختر از میان نارنج، ترنج و انار بیرون می آید نیز نشان دهنده ی جایگاه و اهمیت این میوه ها نزد عامه و نیز پیوندشان با اسطوره هاست. این میو ها در گذشته، کاربردهایی نمادین داشته و در مراسم خواستگاری و ازدواج مورد استفاده قرار می گرفته اند. ترنج و نارنج نماد نیک بختی، بهروزی و باروری شمرده می شده و انار نشانه ی برکت و فرزند آوری و در پیوند با اساطیر عشق و زایش بوده است.

---

میان دو سرزمین ایران و هند، شباهت­‌های فرهنگی، اعتقادی و ادبی بسیاری دیده می‌­شود. یکی از موارد مشابهت در ادبیات این دو سرزمین، همانندی میان قصۀ مشهور ایرانی «فایز و پری» و اسطورۀ هندی «ازدواج گنگا و شاه شانتن» است که تاکنون کسی بدان نپرداخته است. در این مقاله، به کمک نظریۀ «اسطوره‌شناسی ساختارگرا»ی لوی استروس به بررسی ساختاری این قصه و اسطوره می­‌پردازیم. بررسی ساختاری این روایات، توجه به نمادها و نشانه­‌های موجود در آن­‌ها و کارکردهای شخصیت­‌ها، شباهت ساختاری بسیاری از این روایات به یکدیگر را آشکار می­‌کند. چنین می­‌نماید که اسطورۀ هندی یادشده، صورت کهن­‌تر قصۀ «فایز و پری» است. همچنین نتیجۀ پژوهش حاضر نشان می­دهد این روایت­‌ها در ژرف­‌ساخت خود بیانگر تقابل­‌های دوگانۀ «باروری/ بارخواهی(ناباروری)» و «آسمان/ زمین» هستند.