رمان رئالیستی می­‌کوشد تصویری عینی از واقعیت­ های زندگی معاصر به دست دهد. استفاده از راوی غیرشخصی و بی­‌طرف، سهم ویژه‌­ای در عینیت رمان رئالیستی دارد. در دیگر سو، حضور و مداخله راوی، تصنعی بودن روایت را آشکار ساخته و حقیقت­‌مانندی آن را کاهش می‌­دهد. هدف این مقاله بررسی انواع مداخله راوی در رمان­‌های نگاشته­ شده در فاصله سال­ های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰­ش. و نسبت آن با واقع­‌گرایی آثار داستانی است. به این منظور، در گام نخست، نشانه­‌های مداخله راوی از رمان­ ها استخراج و دسته‌­بندی شده ­اند. سپس، نسبت مداخله راوی با مؤلفه‌های رئالیستی بررسی و ارزیابی شده است. خوداظهاری راوی و توضیح کنش روایی، قضاوت در باب شخصیت و کنش­‌های داستانی، تعمیم حالات و کنش شخصیت و ایراد خطابه­‌های اجتماعی و سیاسی راوی/ نویسنده، عمده‌ترین گونه­ های مداخله راوی در رمان‌های مورد بررسی این پژوهش بوده است. نتایج تحقیق نشان می­‌دهد که پاره‌ای از مداخله‌­های راوی، به­‌ویژه خوداظهاری راوی و تبیین و توضیح فرایند روایت، در نوپایگی ژانر رمان ریشه دارد و از الگوهای روایی مرسوم در ژانرهای سنتی؛ همچون نقالی و دیگر آثار عامیانه تأثیر پذیرفته است. توضیح کنش روایی با برجسته­‌سازی برساختگی اثر ادبی، توهم واقعیت را فروکاسته و حقیقت‌­مانندی را تضعیف می­ کند. از دیگر سو، اعتقاد به کارکرد آموزشی ادبیات و ایراد خطابه­‌های عقیدتی طولانی، تداخل رسالت ژورنالیستی با معیارهای روایت رمان رئالیستی را در پی داشته و اصل بی­‌طرفی و غیابرمان رئالیستی می­کوشد تصویری عینی از واقعیت­های زندگی معاصر به‌دست دهد. استفاده از راوی غیرشخصی و بی­طرف سهم ویژه­ای در عینیت رمان رئالیستی دارد. در دیگر سو، حضور و مداخله راوی تصنعی بودنِ روایت را آشکار می‌کند و حقیقت­مانندی آن را کاهش می­دهد. هدف این مقاله بررسی انواع مداخله راوی در رمان­های نگاشته­شده در فاصله سال­های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰­ و نسبت آن با واقع­گرایی آثار داستانی است. به این منظور، در گام نخست، نشانه­های مداخله راوی از رمان­ها استخراج و دسته­بندی و سپس نسبت مداخله راوی با مؤلفه‌های رئالیستی بررسی و ارزیابی شده است. خوداظهاری راوی و توضیح کنش روایی، قضاوت درباب شخصیت و کنش­های داستانی، تعمیم حالات و کنش شخصیت و ایراد خطابه­های اجتماعی و سیاسی راوی/ نویسنده عمده­ترین گونه­های مداخله راوی در رمان‌های مورد بررسی این پژوهش بوده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد پاره­ای از مداخله­های راوی، به­ویژه خوداظهاری راوی و تبیین و توضیح فرایند روایت، در نوپایگی ژانر رمان ریشه دارد و از الگوهای روایی مرسوم در ژانرهای سنتی، همچون نقالی، و دیگر آثار عامیانه تأثیر پذیرفته است. توضیح کنش روایی با برجسته­سازی برساختگی اثر ادبی، توهم واقعیت را فرومی‌‌کاهد و حقیقت­مانندی را تضعیف می­کند. از دیگر سو، اعتقاد به کارکرد آموزشی ادبیات و ایراد خطابه­های عقیدتی طولانی، تداخل رسالت ژورنالیستی با معیارهای روایت رمان رئالیستی را درپی دارد و اصل بی­طرفی و غیاب راوی را نادیده می­گیرد. راوی را نادیده می­‌گیرد.
 
 

ضمن آنکه کیفیت زندگی زنان و مقام و منزلت آنان می‌تواند یکی از نشانه‌ها و ضوابط برجستۀ ویژگی‌هایِ فرهنگی و تمدنی آن جامعه باشد، در بیشتر جوامع و به‌خصوص جوامع مردسالار، شاهد نوعی برزخی، بلاتکلیفی و «جاماندگیِ» زنان بین برخوداری از فرصت‌های عینی و مواجهه با محدودیت‌های انگاره‌ای و ایماژی هستیم. از آن‌ جایی ‌که ژانر رمان یکی از مهم‌ترین خاستگاه‌هایی است که به‌صورت غیر‌مستقیم نمود و نمادهای این وضعیت را بازتاب می‌دهد، مطالعۀ حاضر با منظری جامعه‌شناختی و با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی، نحوۀ بازنمایی زنان و پیش‌فرض‌های غالب اما ضمنی را در رمان‌های منتخب دورۀ پهلوی اول (سه‌گانۀ محمد حجازی) واکاوی می‌کند. تحلیل داده‌ها به شیوۀ تماتیک، واحد تحلیل «جمله» و  تطبیق و بهره‌گیری از پیشینۀ تحقیق، شیوۀ اعتباریابی پژوهش حاضر بوده است. نتایج این مطالعه نشان داد که زنان داستان‌های حجازی حولِ دالِ برتر و سه‌گانۀ دین ـ سنت ـ مدرنیته، در دسته‌بندی‌هایِ دوگانه و سه‌گانه، بازنمایی می‌شوند و برخلاف انگارۀ ذهنیِ‌ِ رایجِ «زنِ تحت ستم»، از کلی‌گویی و انتسابِ فقط یک صفت، نقش، کارویژه و روایت واحد برای همۀ زنان، صرف‌نظر شده است. براین اساس ما در متون شاهد نوعی پای‌بندی به الگوهایِ گفتمانیِ هم‌این و هم‌آن‌گرا، فازی‌گونه و میانه‌رو مابین دین و تجدد، اُبژگی و سوژگی هستیم که گاهی نیز به «تخاصم گفتمانی» منجر شده است. 
 

محوریت نقد روان‌کاوانه، تعامل میان حوزۀ هنر، به‏ویژه ادبیات با موضوعات روان‌کاوی است که در این روش، سوژۀ متن به بستری برای شناخت نشانه‏ها، ریشه‏ها و عوامل روان‏نژندی در سه محور مؤلف، متن (ساختار و شخصیت‏ها) و مخاطب است؛ و در مواردی نادر به روش عبور از بحران و ابزاری برای روان‏درمانگری تبدیل خواهد شد. در این حوزه، مقولۀ اضطراب و وسواس از موضوعات مهمی است که در روان‌شناسی با رویکردهای شناختیِ متفاوتی بدان پرداخته‏ شده است و می‏تواند یکی از موضوعات کاربردی در تحلیل متن‏محورانۀ آثار ادبی قرار گیرد. از سویی، آثار گلشیری به‌سبب آگاهی او از دانش روان‌شناسی و کاربست آگاهانۀ تکنیک‏ها و شاخصه‏های مهم آن در پردازش و تقویت شخصیت، از ظرفیت بالایی در جهت تحلیل روان‌کاوانه برخوردار است. لذا این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی مقولۀ اضطراب در مجموعه داستان نمازخانۀ کوچک من پرداخته و نتیجه گرفته است که ریشۀ اضطراب‏ در شخصیت‏های این داستان‏ها، ترس از وقوع یک حادثۀ ناگوار در آینده است و شخصیت‌ها اغلب به پاسخ ابتدایی اجتناب و گریز از موقعیت و مکانیسم‏های دفاعی ابتدایی روی می‏آورند. اکثر شخصیت‏ها در مواجهه با اضطراب، مبتلا به افسردگی، خشم و انزوا شده که در نشانه‏های رفتاریِ متعددی چون مصرف الکل، بی‏خوابی و بی‏قراری، پرخاش کردن و جیغ و فریاد کردن این بحران را بازنمایی خواهند کرد. درمجموع می‏توان اضطراب و افسردگی را در این مجموعه به‌عنوان وجه غالب در نظر داشت.
 

نخستین فصل از رمانِ ملکوت اثر بهرام صادقی، با کتیبه‌ای آغاز می‌شود که آیه‌ای است از قرآن: «فَبَشِّر هُم بِعذاب الیم» [آن‌ها را به عذابی دردناک بشارت بده] (انشقاق: ۲۴). می‌دانیم که از واژۀ «بشارت» در زبان عربی برای بیان اخبار شادی‌بخش و خجسته استفاده می‌شود، اما در این آیه از واژۀ «بشارت» برای بیان اخبار دردناک و عذاب‌آور استفاده شده است! در اینجا با آرایه‌ای ادبی سروکار داریم که اصطلاحاً آن را «استعارۀ تَهکّمیه» یا استعارۀ تمسخرآمیز می‌نامند، و رمان ملکوت را می‌توان شکل گسترش‌یافتۀ همین استعاره دانست که تمثیل‌وار و با استفاده از برخی تمهیدات رایج در آثار پسامدرن تکرار و تکرار می‌شود. ما در این مقاله می‌کوشیم تا با استفاده از رویکرد نقدیِ پسامدرنیستی، این رمان را نقد کنیم و به تکنیک‌ها و ویژگی‌های خاص آثار پسامدرن در آن بپردازیم. در اینجا ابتدا رمان ملکوت را معرفی می‌کنیم و خلاصه‌ای از آن را به‌دست می‌دهیم، سپس دربارۀ پسامدرنیسم در آثار ادبی بحث می‌کنیم و تکنیک‌های ادبی آثار پسامدرن (فراداستان، بینامتنیت، ازهم‌گسیختگی، طنز سیاه، تقلید ادبی، اعوجاج زمانی، کمینه‌گرایی، و نیز گروتسک) را معرفی می‌کنیم، و سرانجام در بخش پایانی مقاله از چگونگی استفاده از آن تکنیک‌ها در ملکوت سخن می‌گوییم.
 

این مقاله به بررسی رمانِ آدم‌نما، نوشتۀ ضحی کاظمی، از چشم‌انداز مطالعات حافظه می‌پردازد و دو هدف کلیدی را در نظر دارد. هدف نخست، کنکاش در تأثیر فناوری‌های پیشرفته در جامعۀ پادآرمان‌شهریِ آدم‌نما بر حافظۀ شخصیت‌ها و تغییر هویت انسانی آن‌هاست. هدف دوم بررسی ارتباط عمل روایت‌پردازی و روایتگری رمان با حافظه و کارکردهای آن و در نگاه گسترده‌تر ارتباط آن با شکل‌گیری عمل سیاسی و ایجاد تغییر در اجتماع است. ضرورت این پژوهش در آن است که آدم‌نما در دورانی نگارش می‌یابد که پیشرفت‌ِ پرشتاب فناوری‌های گوناگون خواه‌ناخواه به دغدغه‌های بسیاری پیرامون تأثیر این پیشرفت‌ها بر ذهن، حافظه، هویت فردی و جمعی، و فرهنگ دامن می‌زند، و به این ترتیب، بررسی این دغدغه‌ها در بوتۀ ادبیات یک پاسخ طبیعی و بهنگام است. در این راستا، مطالعۀ حاضر از چارچوب نظری موجود در حوزۀ مطالعات حافظه بهره می‌برد و به فراخور نیاز، خوانشی نزدیک از بخش‌هایی از رمان ارائه خواهد کرد. به این ترتیب، موضوعات کانونی چون حافظۀ آشکار و حافظۀ روندی، ارتباط حافظه با فناوری و شکل‌گیری هویت، و نیز پیوند حافظه با سیاست و روایت در رمان تبیین خواهد شد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که فناوری‌های نوین در حوزۀ زیست‌شناسی در جامعۀ پادآرمانیِ آدم‌نما ابزاری برای مهار و شکل‌دهی به هویت انسانی است که او را در مسیر تکوین به سوی وضعیت پساانسان قرار می‌دهد. در مقابل، روایت می‌تواند ابزاری برای حفظ هویت انسانی محسوب شود و با خلق نگرش و کنش سیاسی، جامعه را به سوی آگاهی، مقاومت و تغییر پیش ‌برد.