از عشق به عرفان؛ تحلیل گشتارهای روایی و دگرگونی شخصیت‌ها از خسرو و شیرین نظامی گنجوی تا شیرین و فرهاد سلیمی‌جرونی

نوع مقاله : پژوهشی -نظری اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
منظومه شیرین و فرهاد یکی از نظیره­های خسرو و شیرین نظامی‌ گنجوی است که سلیمی‌جرونی آن را در قرن نهم هجری سروده است. وجه تمایز این منظومه با پیش‌متن آن افزوده شدن درون‌مایه عرفانی به بستر غنایی روایت است. در این پژوهش سعی شده با استفاده از نظریه بیش­متنیت ژراژ ژنت و با تکیه بر تفسیر قصدگرا نشان داده شود ساختار روایی این منظومه در مقایسه با خسرو و شیرین نظامی گنجوی چه تغییراتی داشته و سلیمی‌جرونی چگونه توانسته است اندیشه­های عرفانی خود را با عشق زمینی خسرو و شیرین پیوند دهد. با توجه به شواهد برون‌متنی و درون‌متنی و از طریق بازیابی قصد نویسنده ضمنی این نتیجه به‌دست آمد که سلیمی‌جرونی با کاربرد گشتارهای کمّی و کاربردی، روایتی خلاقانه پدید آورده است که در ژرف­ساخت خود، داستان سلوک عارفانه و گذر از صورت به معنا را نمایش می­دهد. شخصیت­های داستان نیز متناسب با محتوای عرفانی منظومه و همسو با تکامل شخصیت قهرمان (خسرو) در مسیر رسیدن به مقام انسان کامل معنای رمزی یافته­اند. در این مقاله کوشش شده است با پُر کردن شکاف‌های روایی و کاستن از تناقض‌ها، به خوانشی از شیرین و فرهاد دست ‌یافته شود که بتواند درنهایت معنای تعیّن‌یافته در ذهن نویسنده ضمنی را به‌شکلی هنجارمند آشکار سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله English

From Love to Mysticism: The Analysis of Narrative Transformations and Change of Characters from Khosrow and Shirin by Nezami Ganjavi to Shirin and Farhad by Salimi Jerouni

نویسندگان English

Asma Hosseini Moghadam 1
Samira Bameshki 2
Abolghasem Ghavam 3
1 PhD student of Persian language and literature, Ferdowsi University of Mashhad
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature Department, Ferdowsi University of Mashhad
3 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده English

Shirin and Farhad by Salimi Jerouni, composed in the ninth century AH, is adapted from Khosrow and Shirin by Nizami Ganjavi. The distinguishing feature of this poem is the addition of a mystical theme, as compared to its hypotext. The purpose of the current study was to investigate how the narrative structure of this poem has changed compared to Nizami Ganjavi’s Khosrow and Shirin, employing Gerard Genette’s theory of hypertextuality and also intentional interpretation. The researchers have also tried to show how Salimi Jerouni was able to connect his mystical thoughts with Khosrow and Shirin’s earthly love. Based on epitext and peritext analysis and through retrieval of the intention of the author, it was concluded that Salimi Jerouni had created a narrative, using quantitative transformation and pragmatic transformation that in its deep structure, illustrated mystical behavior. The characters of the story have gained symbolical interpretation, proportional to the mystical content of the poem and in line with the evolution of the hero (Khosrow) on the way of reaching the position of a perfect man.

کلیدواژه‌ها English

Salimi Jerouni
Shirin and Farhad
Hypertextuality
intentional interpretation
mysticism
ابوت، اچ. پورتر. (1397). سواد روایت. ترجمه رویا پورآذر و نیما م. اشرفی. تهران: اطراف.
آذر، اسماعیل. (1395). «تحلیلی بر نظریه‌های بینامتنیت ژنتی». پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. شماره 3 (پیاپی 24). صص 31- 11.
افشار، ایرج. (1354). مجموعه کمینه: مقاله‌هایی در نسخه‌شناسی و کتاب‌شناسی. تهران: فرهنگ ایران زمین.
افشاری، مهران. (1386). نشان اهل خدا؛ مجموعه مقاله‌ها در نقد و تحلیل ادبیات عرفانی فارسی. تهران: چشمه.
آلن، گراهام. (1380). بینامتنیت. ترجمه پیام یزدان‌جو. تهران: مرکز.
انوار، قاسم. (1337). کلیّات قاسم انوار. با تصحیح و مقدمه سعید نفیسی. تهران: کتابخانه سنایی.
اوحدالدین کرمانی، حامد بن ابی‌الفخر. (1366). دیوان رباعیات. به کوشش احمد ابومحبوب و مقدمه محمدابراهیم باستانی پاریزی. تهران: سروش.
ایزدی‌نیا، حمیده و واعظی، اصغر. (1393). «چالش گادامر و هرش بر سر معیار درستی تفسیر». حکمت و فلسفه. سال دهم. شماره سوم. صص 58 – 45.
بَسنِت، سوزان. (1397). «جنسیت و مایگان؛ داستان گنیور». ترجمه سمیرا بامشکی. دیهیم هفتاد: مهرنامه استاد دکتر محمد جعفر یاحقی. به خواستاری و اشراف دکتر محمود فتوحی رودمعجنی، دکتر سلمان ساکت و اصغر ارشاد سرابی. تهران: سخن.
ثروتیان، بهروز. (1389). زنان افسانه‌ای در آثار نظامی گنجه‌ای. تبریز: آیدین.
_________ . (1387). راز عشق در مثنوی عارفانه نظامی گنجوی. کرج: شانی.
جامی، عبدالرحمن. (1370). نفحات الانس من حضرات القدس. تصحیح محمود عابدی. تهران: اطلاعات.
خواندامیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین الحسینی (1333). تاریخ حبیب‌السیر فی اخبار افراد بشر. مقدمه جلال‌الدین همائی. زیر نظر محمد دبیرسیاقی. ج4. تهران: کتابخانه خیام (ناشر چاپی). اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان (ناشر دیجیتالی).
دانشگاه کمبریج. (1379). تاریخ ایران دوره تیموریان. ترجمه یعقوب آژند. تهران: جامی.
ذوالفقاری، حسن. (1392). یکصد منظومه عاشقانه فارسی. تهران: چرخ.
زرین کوب، عبدالحسین. (1372). پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد. تهران: سخن.
_____________ . (1342). ارزش میراث صوفیه. تهران: مجله یغما.
ستاری، جلال. (1374). عشق صوفیانه. تهران: مرکز.
ـــــــــــــــــــ . (1372). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. تهران: مرکز.
سجادی، ضیاء‌الدین. (1389). مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف. چ شانزدهم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
سلیمی جرونی. (1382). شیرین و فرهاد. تصحیح نجف جوکار. تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمد. (1341). تمهیدات. مقدمه و تصحیح عفیف عسیران. تهران: دانشگاه تهران.
فرهود، فرنگیس. (1394). «مقایسه مفاهیم برخی از اصطلاحات در انیس‌العارفین انوار و مصیبت‌نامه عطار». کتاب خلاصه‌ای از مقاله‌های همایش بین‌المللی شاه قاسم انوار. به کوشش رضا غوریانی. تربت جام: بی‌نا.
فلودرنیک، مونیکا. (1399). درآمدی بر روایت‌شناسی. ترجمه هیوا حسن‌پور. تهران: خاموش.
کربلایی تبریزی، حافظ حسین. (1344). روضات الجنان و جنّات الجنان. تصحیح جعفر سلطان القرایی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کزازی، میرجلال الدین. (1382). «گنجه در جرون». آینه میراث. دوره جدید. شماره 22. صص 156 – 138.
لاهیجی، شمس‌الدین محمد. (1391). مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز. مقدمه و تصحیح محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی. تهران: زوّار.
منز، بئاتریس فوربز. (1390). قدرت، سیاست و مذهب در ایران عهد تیموری. ترجمه جواد عباسی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
میرباقری فرد، علی اصغر. (1394). تاریخ تصوف؛ سیر تطور عرفان اسلامی از قرن هفتم تا دهم هجری. جلد دوم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
نصیری جامی، حسن. (1393). شاه قاسم انوار؛ بررسی احوال و آثار. تهران: مولی.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1376). خسرو و شیرین. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: قطره.
نوایی، امیر علیشیر. (1363). مجالس النفایس. به اهتمام اصغر حکمت. تهران: منوچهری.
واعظ کاشفی، فخرالدین علی بن حسین (1356). رشحات عین‌الحیات. مقدمه و تصحیح علی‌اصغر معینیان. ج 2. تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
هاشمی، زهره. (1394). عشق صوفیانه در آینه استعاره؛ نظام‌های استعاری عشق در متون منثور بر اساس نظریه استعاره شناختی. تهران: علمی.
یارشاطر، احسان. (1383). شعر فارسی در عهد شاهرخ (نیمه اول قرن نهم) یا آغاز انحطاط در شعر فارسی. تهران: دانشگاه تهران.
یثربی، یحیی. (1374). عرفان نظری: تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوّف. چ دوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
Bassnet, Susan. (1993). Comparative Literature: A Critical Introduction. First Publish. Oxford: Blackwell.
Card, Orson Scott. (1999). Characters and Viewpoint.Cincinnati,Ohio: Writer’s Digest Book .
Hirdch, E, D. (1967). Validity in Interpretation. New Haren and London: Yale University.
Genette,Gerard. (1997). Palimpsests: Literature in the second degree. Translated by Channa Newman and Claude Doubinsky. Lincoln and London: University of Nebraska Press.
Kermode, Frank. (1979). The Genesis of Secrecy: On the Interpretation of Narrative. Cambridge: Harvard University Press.