بررسی و نقد تعاریف حُسن تعلیل ارائه کارکردها و تقسیم‌بندی‌های تازه و پیوند آن با دیگر آرایه‌های ادبی

نوع مقاله : پژوهشی -نظری اصیل

نویسندگان
1 دانشگاه شهید چمران اهواز
2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی
چکیده
حُسن تعلیل، یکی­ از آرایه­های بدیع معنوی، همواره مورد توجه اهل بلاغت قرار گرفته­ و اغلب آنان در آثار خویش، به تعریفی ­کوتاه و ذکر چند شاهد­مثال از آن بسنده کرده­اند. در این ­پژوهش، ضمن تحلیل و نقد تعاریف مذکور و اشاره ­به برخی ­از نارسایی­های آن­ها­، دو تقسیم­بندی تازه­ از این آرایه ارائه شده ­که برمبنای آن، این ظرفیت هنری شامل دو رکن اساسی و یک ­رکن غیراساسی است. در تقسیم­بندی معنوی،­ این ارکان ممکن است به چهار حالت مختلف ظاهر شود. در تقسیم‌بندی لفظی، براساس وجود چند رکن در هر سوی حُسن تعلیل، به سه حالت پدیدار می­شود که البته هریک از این­‌ها ارزش­ بلاغی و هنری متفاوتی دارد. در این پژوهش، آشکار می‌شود که برخلاف نظر بلاغیان، حُسن تعلیل پیوندی ­خاص با علم معانی دارد؛ زیرا ساخت آن برمبنای جملات پرسشی ­و خبری است که هدف گوینده معانی ثانو­ی نهفته در آن ­جملات است. به­علاوه به مهم­ترین اهداف به­کارگیری حُسن تعلیل با ذکر شواهد پرداخته شده­ که شامل کارکردهایی همچون «مدح، توصیف، صحنه­آرایی، حُسن تعلیل برای ­حُسن طلب و...» است. در بخش پایانی نیز، به پیوند حُسن تعلیل با دیگر آرایه­های بلاغی اشاره و تأکید ­شده که این­ آرایه بدون حضور عناصر بلاغی دیگر موجودیت ندارد و درواقع کاربرد این ­آرایه­ها در قالب ­جملات پرسشی و خبری به شکل­گیری حُسن تعلیل می‌انجامد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

Investigating Determinism in Hafiz Poetry: Applying Laclau and Mouffe's Theory

نویسندگان English

manuchehar tashakori 1
Seyyed Mohsen Zakinezhadiyan 2
1 Shahid Chamran University of Ahvaz
2 PhD student of Persian language and literature
چکیده English

The concept of determinism has been studied in Hafiz poetry by many scholars. Some considered determinism, like many other concepts, as a means for literary creation, some viewed it as a justification for astute utterances, while others regarded it as the outcome of Hafiz’ own deterministic views. Though the first two accounts seem accurate, the third one seems imprecise. His literary creation style and worldview, indicative of his free will and open-mindedness, which was manifested in his poems, coupled with the inherent paradox between determinism and reformism, makes it hard to presuppose a relation between determinism and Hafiz’ worldview.

By employing an academic and methodological approach, while recognizing different interpretations, one can gain an understanding, which is closely related to Hafiz’ worldview, of deterministic propositions in his poetry. Following this approach, one should refrain from forming arguments on the basis of single verses. Therefore, the current paper has attempted to analyze deterministic propositions in Hafiz poems by applying Ernesto Laclau and Chantal Mouffe theory. Moreover, based on CDA’s presuppositions, language plays a major role in forming understandings and its means is not always clear. Hence, the paper was aimed at indicating that Hafiz’ use of deterministic propositions can be interpreted not as an indication of his worldview but as a method and medium to expand the discourse of astuteness and, at the same time, to undermine the hegemony of ascetic discourse, which had dominated the cultural atmosphere of Iran for centuries.

کلیدواژه‌ها English

Critical Discourse Analysis (CDA)
Determinism
discourse of astuteness
Hafiz
احمد‌نژاد، کامل(1372). فنون ادبی. چاپ اوّل. تهران: انتشارات پایا.
بهزادی‌اندوهجردی، حسین(1375). بدیع (فنون آرایش‌های ادبی). چاپ اوّل. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
تاج الحلاوی، علی‌بن محمّد(1341). دقایق الشّعر. تصحیح سیّد محمّدکاظم امام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمّد(1388). دیوان. به اهتمام محمّد قزوینی و قاسم غنی. چاپ چهل و هشتم، تهران: انتشارات صفی‌علیشاه.
حسینی‌نیشابوری، عطاالله‌بن‌محمود(1384). بدایع‌الصّنایع، تصحیح رحیم مسلمانیان قبادیانی، چ1، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار یزدی.
خاقانی‌شروانی، بدیل‌بن‌علی(1387). دیوان. ویراسته‌ی میرجلال‌الدّین کزّازی. چاپ دوّم. تهران: نشرمرکز.
خبّازها، رضا(1392).«نقش حسن تعلیل درساختار مضمون‌های گریز به ستایش». کتاب ماه ادبیّات. شماره‌ی72. پیاپی186. صص47-43.
خرمشاهی، بهاءالدین(1366). حافظ‌نامه. چاپ نخست. بخش دوم. تهران. مؤسّسه انتشارات علمی و ‌فرهنگی.
خیام، عمربن ابراهیم(2535). دیوان. به کوشش محمّدعلی بهرامی. چاپ اوّل. تهران: انتشارات چارپا.
رادویانی، محمّدبن‌عمر(1362). ترجمان البلاغه. تصحیح احمد آتش. چاپ دوم. تهران: انتشارات اساطیر.
راستگو، سّیدمحمّد(1376). هنر سخن‌سرایی(فن بدیع). چاپ اوّل. تهران: انتشارات مرسل.
رامی‌تبریزی، شرف‌الدّین‌حسن‌بن‌محمّد(1341). حقایق الحدایق. تصحیح سیّد محمّدکاظم امام. چاپ اوّل. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. رجایی، محمّدخلیل (1353). معالم البلاغه. چاپ دوّم. تهران: انتشارات دانشگاه شیراز.
زکی‌نژادیان، سیّد محسن؛ صالحی‌مازندرانی، محمّدرضا؛ گلی‌زاده، پروین (1396). «کارکرد کنایه درغزلیّات شمس». نشریه‌ی علمی‌-پژوهشی پژوهش‌های ادب عرفانی(گوهر گویا). سال یازدهم. شماره‌ی دوّم. پیاپی 33. صص166-95.
السُبکی، بهاالدّین(1423). عروس‌الافراح فی‌شرح تلخیص‌المفتاح، به کوشش عبدالحمید هنداوی، بیروت.
سعدی‌ شیرازی، مصلح ‌بن عبدالله(1387). کلیّات. به تصحیح محمّدعلی فروغی. چاپ سوم. تهران: انتشارات ارمغان.
شبایک، عیدمحمّد(بی‌تا). من جمالیات المعنی حسن التعلیل، دارحراء، قاهره.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا(1388). صورخیال درشعر فارسی. چاپ سیزدهم. تهران: انتشارات آگاه.
شمیسا، سیروس(1368). نگاهی تازه به بدیع. چاپ اوّل. تهران: انتشارات فردوس.
__________(1382). سبک‌شناسی شعر. چاپ نهم. تهران: انتشارات فردوس.
__________(1383). بیان و معانی. چاپ هشتم. تهران: انتشارات فردوس.
صادقیان، محمّدعلی(1388). زیور سخن در بدیع پارسی. چاپ دوّم. یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
صالح‌ مازندرانی، محمّدهادی‌بن‌محمّد(1376). انوارالبلاغه. به کوشش محمّدعلی غلامی‌نژاد. تهران: مرکز فرهنگی نشر قبله.
فرّخی‌سیستانی، علی‌بن جولوغ (1335). دیوان. به کوشش محمّد دبیرسیاقی. چاپ سوم. تهران: زوّار.
قبادیانی، ناصرخسرو(1388). دیوان. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. چاپ هشتم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
القزوینی، محمّدبن‌عبدالرحمن (1302). تلخیص‌المفتاح، چاپ بیروت.
کزّازی، میرجلال‌الدّین(1389). زیبایی‌شناسی سخن پارسی(بدیع). چاپ هفتم. تهران: انتشارات ماد.
گرگانی، محمّدحسین شمس‌العلما(1377). ابدع البدایع. به اهتمام حسین جعفری با مقدمه‌ی جلیل تجلیل. تبریز: انتشارات احرار تبریز.
محبّتی، مهدی(1386). بدیعِ نو(هنر ساخت و آرایش سخن). چاپ دوّم. تهران: انتشارات سخن.
محمّدی‌آسیاآبادی، علی(1385).«فرافکنی‌و شخصیت بخشی درشعرحافظ». مجله‌ی زبان و ادبیات فارسی. شماره‌ی52 و53. صص134-111.
منوچهری‌دامغانی، احمدبن قوص(1356). دیوان. به‌کوشش محمّد دبیرسیاقی. چاپ چهارم. تهران: زوّار.
میرصادقی، میمنت(1373). واژه‌نامه‌ی هنر شاعری. چاپ اوّل. تهران: کتاب مهناز.
نشاط، سیّد محمّد(1374). زیور سخن یا علم بدیع پارسی. چاپ اوّل. تهران: انتشارات جامی.
وحیدیان‌کامیار، تقی(1379). بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. چاپ اوّل. تهران: انتشارات دوستان.
وطواط، رشیدالدّین محمّد(1362). حدایق السّحر فی دقایق الشّعر. تصحیح عباس اقبال. چاپ اوّل، تهران: انتشارات کتابخانه سنایی و طهوری.
همایی، جلال‌الدّین(1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ سوم. تهران: اهورا.