سرشت‌ زیبایی‌‌شناختی شاهنامه‌ی فردوسی

نوع مقاله : پژوهشی -نظری اصیل

نویسندگان
1 دانشچوی دکتری دانشگاه محقق اردبیلی
2 عضو هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی
3 عضو هیات علمی گرو زبان و ادبیات عربی دانشگاه محقق اردبیلی
چکیده
باوجود هماهنگی و همسانی شاهنامه­ی فردوسی با آنچه هگل در درس­گفتارهای زیبایی‌شناسی درباره ویژگی­های حماسه اصیل برمی­شمارد، وی شاهنامه را حماسه­ای غیرمنسجم و فاقد مرکز عملکردیِ مستقل می­خواند که نمی­توان به آن عنوان حماسه واقعی را داد. او حماسه اصیل را جلوه تمامیت جهان یک قوم می­داند که حاصل تعین­یابی و تظاهر انسانی اسطوره­های نامنسجم و نابسامان پیشین، یعنی ایدئال‌­شدگی طبیعت به‌وسیله روح است. بنابراین شعر حماسی اصیل را، به‌مثابه نخستین مرحله خودآگاهی روح مطلق، می­توان هنر ناب (مطلق) تلقی کرد که با ایجاد نوعی خودآگاهی جمعی در اجتماع تاریخی، از بالاترین درجه هم‌نوایی ذهن و عین برخوردار است. زیبایی‌­شناسی شاهنامه­ی فردوسی هم بر تحقق عینیِ محتوای اساطیری آن، یعنی «ستیزگی و آمیزگی نیروهای متضاد هستی»، از رهگذار گرایش­های اجتماعی، سیاسی و اخلاقی و به تعبیر دیگر بر تظاهر یگانگی اندام­وارِ دوگانه­ها استوار است. در این مقاله، نخست با استفاده از دیدگاه­ خود هگل درباره حماسه اصیل و نیز با بهره­‌گیری از یافته­های پژوهش­های دیگران، به نظرات او درباره شاهنامه پاسخ داده شده است؛ سپس با تکیه بر مقولاتی خاص از «فلسفه روح» هگلی، ازجمله خانواده، نظام نیازها و کشور یا دولت، در مقوله اخلاق اجتماعی، به‌شیوه تحلیل تطبیقی، سرشت زیبایی‌‌شناختی شاهنامه در خلال تمامیت حماسی، در مؤلفه­های برون­همسری، تضاد و تمامیت در جهان‌پهلوان شاهنامه، بن‌مایه‌های واگشتی و کلیت در طبقات چندگانه اجتماعی نشان داده شده؛ و بدین ­ترتیب، با تطبیق عناصر تمامیت­­­بخش حماسی در شاهنامه بر اصلی‌‌ترین شاخصه­­­­­های حماسه اصیل هگلی، بیان شده است که شاهنامه­ی فردوسی نیز، همچون بعضی از بزرگ­ترین حماسه­های اصیل جهان، با برخورداری از شاخص­ترین ویژگی‌های حماسه اصیل ـ برخلاف دیدگاه هگل ـ حماسه­ای اصیل است و ضمن دربرداشتن قدرت انتقال فهم مشترک دینی و اخلاقی از جهان، هنری جهان­شمول و ماندگار شمرده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

Nature of Ferdowsi's Shahnameh Based on the Unity of Hegelian Subjectivity and Objectivity

نویسندگان English

Fathi Chiman 1
ramin moharrami 2
bijan zahiri 2
shahriyar giti 3
1 student of persian language and literature, university of Mohaghegh Ardabili
2 associate professor of persian language and literature, university of Mohaghegh Ardabili
3 assistant professor of arabic language and literature, university of Mohaghegh Ardabili
چکیده English

Despite the harmony and consistency in Ferdowsi's Shahnameh's with Hegel's belief in his aesthetic lessons about the features of “proper epic”, he calls Shahnameh incommensurate and lacking an independent functional center. He knows the proper epic, the manifestation of the totality of the world of a nation, which is the result of the human manifestation of incomprehensible myths. Therefore, the original epic poetry, as the first stage of the self-consciousness of the absolute soul, can be regarded as absolute art, which, by creating a kind of collective consciousness in the historical community, has the highest degree of consistency between the subject and the object. The aesthetics of Ferdowsi's Shahnameh also focuses on the actual fulfillment of mythological content, namely: "the controversy of the opposing forces. In this paper, first, using Hegel's views on proper epic, we have answered his criticism about Shahnameh, and then, relying on the categories of "Hegelian philosophy", including: the family, the system of needs, and the country or goverment, in the category of social ethics, in a comparative analysis method, we will prove that Ferdowsi's Shahnameh, like some of the world's greatest epic, unlike Hegel's views, has the most prominent features of an proper epic with the power to convey the common religious and moral understanding of the world, is a global and lasting art.

کلیدواژه‌ها English

Aesthetics of Ferdowsi's Shahnameh
Hegelian philosophy of art
subjectivity and e objectivity
Unity
- آدرنو، تئودور؛ گلدمن، لوسین و دیگران.(1381). درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. ترجمه محمد جعفر پوینده. چاپ اول. تهران: چشمه.
- احمدی، بابک. ( 1387). حقیقت و زیبایی درس‌های فلسفه هنر. چاپ پانزدهم، تهران: نشر مرکز.
- استیس، واتر ترنس.(1392). فلسفه‌ی هگل(جلد اول). ترجمه حمید عنایت.چاپ هشتم، تهران: علمی و فرهنگی.
- استیس، واتر ترنس.(1392). فلسفه‌ی هگل(جلد دوم). ترجمه حمید عنایت.چاپ هشتم، تهران: علمی و فرهنگی.
- انوشه، حسن.(1376). فرهنگنامه‌ی ادبی فارسی. جلد دوم. چاپ یکم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- بهار، مهرداد. (1378). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: انتشارات آگه.
- جیمز، دیوید.(1395). زیباشناسی هگل: هنر، اسطوره و جامعه. ترجمه عبدالله سالاروند. چاپ اول، تهران: نقش جهان.
- حمیدیان، سعید.(1387). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. چاپ سوم، تهران: ناهید.
- دورکیم، امیل.(1387). قواعد و روش جامعه‌شناسی. ترجمه‌ی علیمحمد کاردان. چاپ هشتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- دونت، ژاک.(1381). درآمدی بر هگل، ترجمه محمد جعفر پوینده، چاپ دوم، تهران: چشمه.
- رستم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وندی، تقی.(1388). اندیشه‌ی ایرانشهری در عصر اسلامی. تهران: امیرکبیر.
- رضاقلی، علی. (1391). جامعه شناسی خودکامگی تحلیل جامعه‌شناختی ضحاک ماردوش. چاپ نوزدهم، تهران: نی.
- رضایی‌راد، محمد.(1389). مبانی اندیشه سیاسی در خرد مزدایی. تهران: امیرکبیر.
- زرقانی، سید مهدی. (1390). تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی. چاپ دوم، تهران: سخن.
- سرکاراتی، بهمن.(1385). سایه‌های شکارشده. چاپ دوم، تهران: انتشارات طهوری.
- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا.(1383). صُوَر خیال در شعر فارسی، چاپ نهم، تهران: نشر آگه.
- صفا، ذبیح الله.(1387). حماسه‌سرایی در ایران. چاپ چهارم، تهران: انتشارات فردوس.
- عبادیان، محمود.(1387). فردوسی، سنت و نوآوری در حماسه‌سرایی. چاپ دوم. تهران: مروارید.
- فتحی، چیمن و محرمی، رامین.(1394). همسویی حماسه‌ها: ایمان ترجمه(بررسی تطبیقی شاهنامه فردوسی و بهشت‌گمشده جان میلتون). چاپ اول، سقز: نشر گوتار.
- فرای، نورتراپ.(1379). رمز کل: کتاب مقدس و ادبیات. ترجمه صالح حسینی. تهران: نیلوفر.
- فردوسی، ابوالقاسم.(1388). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق، جلد1، چاپ دوم. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
- فردوسی، ابوالقاسم.(1388). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق، جلد2، چاپ دوم. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
- فردوسی، ابوالقاسم.(1388). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق، جلد3، چاپ دوم. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
- کاپلستون، فردریک.(1382). تاریخ فلسفه از فیشته تا نیچه. ترجمه داریوش آشوری، جلد هفتم، چاپ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- کریستین‌سن، آرتور. (1383). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌های ایران. ترجمه‌ی ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: انتشارات چشمه.
- لاکست، ژان.(1393). فلسفه‌ی هنر. ترجمه‌ی محمدرضا ابوالقاسمی. چاپ دوم، تهران: نشر ماهی.
- مجتهدی، کریم.(1389). درباره‌ی هگل و فلسفه‌ی او. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
- مختاری، محمد.(1379). حماسه در رمز و راز ملّی. چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.
- مسکوب، شاهرخ.(1396). ارمغان مور. چاپ ششم. تهران: نشر نی.
- موقن، یدالله.(1387). زبان، اندیشه و فرهنگ(مجموعه مقالات). ترجمه و تألیف یدالله موقن. چاپ اول، تهران: هرمس.
- نیبرگ، هنریک ساموئل.(1359). دین‌های ایران باستان. ترجمه سیف‌الدین نجم‌آبادی. تهران: مرکز ایرانی مطالعات فرهنگ‌ها.
- هگل، ویلهلم فردریش. (1379). عقل در تاریخ. ترجمه حمید عنایت. تهران: انتشارات شفیعی
- هولگیت، استیون.(1393). زیبایی‌شناسی هگل. ترجمه‌ی گلنار نریمانی. چاپ دوم، تهران: انتشارات ققنوس.
- هینلز، جان. (1384). شناخت اساطیر ایران. ترجمه‌ی ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: نشر چشمه.
مقاله‌ها
- امن‌خانی، عیسی و نظام‌اسلامی، زهرا.(1392). «بررسی تطبیقی مفهوم عدالت در شاهنامه(ایران باستان) و آثار افلاطون». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال9. شماره30. صص70-39.
- دهباشی، مهدی.(1384). «تحلیل و ارزیابی نقد هگل بر کانت». نشریه حکمت و فلسفه، شماره اول، سال اول، صص16-6..
- طالبیان، یحیی؛ صرفی، محمدرضا؛ بصیری، محمدصادق و جعفری، اسدالله، (1386)، «جدال خیر و شر؛ درونمایه‌ی شاهنامه‌ی فردوسی و کهن‌الگوی روایت»، مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره‌ی 158، صص 116- 101.
- طبیبی، حشمت‌الله.(1374). «مفهوم جامعه‌شناسی گروه و طبقه در شاهنامه». نمیرم از این پس که‌ من زنده‌ام(مجموعه مقالات کنگره جهانی بزرگداشت فردوسی). به کوشش دکتر غلامرضا ستوده، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، صص 823-807.
- فتوحی رودمعجنی، محمود.(1395). «متون کهن فارسی و نظریه‌ی ادبی مدرن». فصلنامه‌ی نقد ادبی، سال9، شماره33، صص19-7.
- مالمیر، تیمور،(1387).«ساختار فنی شاهنامه». فصلنامه کاوش‌نامه. سال نهم. شماره16. صص 224-199.
- مالمیر، تیمور و حسین‌پناهی، فردین.(1395). «اهمیت «خوانش» در تکوین روایت‌های حماسی». جستارهای نوین ادبی. سال 49. شماره 195. صص136-111.
- محرّمی، رامین؛ ممی‌زاده، رقیه، (1390). «تقابل نمادهای خیر و شر در دوره اساطیری شاهنامه»، فصلنامه متن پژوهی ادبی، شماره‌ی49، پاییز 1390، صص143-127.
- همدانی، امید.(1391). «فلسفه و نظریه‌ی ادبی، تأملی در انحای ادای سهم فلسفه به نظریه‌ی ادبی». فصلنامه‌ی نقد ادبی. سال5، شماره17، 104-63.
- Fry, Northrop.(1984).Myth as the “Martix of Literature”. in the Georgia Reviwe, (38)3(Fall):465-476.
- Hegel, G.W.F. (1975). Aesthetics: Lectures on Fine Art. Translated by T.M. Knox. Vol.1, Oxford University Press, New York.
- Hegel, G.W.F. (1975). Aesthetics: Lectures on Fine Art. Translated by T.M. Knox. Vol.2, Oxford University Press, New York.
- Kaufmann, Walter. (1966). Hegel. Weidenfeld and Nicolson. London.
- Marcuse, Herbert. (1954). Reason and Revolution. Routledge and Kegan Paul. London.
- Hegel, G.W.F. (1975).La Phenomenolgie de l'esprit. trad. Jean Hyppolite(II tomes). Montaigne. Paris.